Kompania Saperów KOP „Hoszcza”

Kompania Saperów KOP „Hoszcza” – pododdział saperów Korpusu Ochrony Pogranicza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W kwietniu 1928 w Hoszczy przy 3 batalionie granicznym został utworzony ośrodek wyszkolenia pionierskiego przy 1 Brygadzie Ochrony Pogranicza^[1][2][3]. 26 kwietnia 1928 na stanowisko komendanta ośrodka został wyznaczony porucznik Mieczysław III Piotrowski z 2 pułku saperów^[4]. Z dniem 1 marca 1931 ośrodek został zlikwidowany, a na jego bazie i drużyn pionierskich batalionów utworzona została kompania pionierów „Wołyń”. Nowo utworzona kompania została tymczasowo rozmieszczona w wynajętych pomieszczeniach w Szymonowie^[5]. Dowódcą kompanii został dotychczasowy komendant ośrodka wyszkolenia pionierskiego. Pod względem służbowym kompania podległa dowódcy brygady, a pod względem wyszkolenia specjalistycznego dowódcy korpusu. Jednostką formującą był 3 batalion KOP „Hoszcza”^[6][7]. Dla potrzeb formującej się kompanii 63 szeregowców oddelegował 1. i 2 pułk strzelców podhalańskich^[8].

Na podstawie rozkazu L.dz. 1293/Org. Tj. Organizacja kompanii saperów KOP z 18 maja 1934 pododdział został przeformowany według organizacji kompanii saperów typu III^[9].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”^[10]. Jej wynikiem było między innymi ustalenie nazwy kompanii na „kompania saperów KOP «Grodno»”^[11]. Po rozformowaniu Brygady KOP „Wołyń”, kompania weszła w skład pułku KOP „Zdołbunów”. Jednostką administracyjną dla kompanii był batalion KOP „Hoszcza”^[12].

Działania kompanii w 1939

W trzeciej dekadzie marca 1939, w Hoszczy, kompania została zmobilizowana. Mobilizację przeprowadził Batalion KOP „Hoszcza” w dwóch rzutach. Pierwszy rzut stanowili żołnierze służby czynnej, natomiast rzut drugi żołnierze rezerwy powołani w dniach 23-27 marca. Oba rzuty zostały przetransportowane w rejon operacyjny Armii „Pomorze”, do Tucholi (drugi rzut w nocy z 27 na 28 marca). W Tucholi kompania została podporządkowana dowódcy Pomorskiej Brygady Kawalerii^[13][14][15].

Od kwietnia do września kompania wykonywała prace przygotowawcze do planowanych zniszczeń. Miała przygotować wysadzenie mostów w rejonie Chojnic i budować pas przesłaniania „Rytel”. Między innymi podporucznik Wacław Perny opracował techniczny plan zniszczeń w pasie rzeki Brdy, od Koronowa do Kościerzyny, i wzdłuż osi wycofania na rzekach: Wierzyca, (...) i Czarna Woda. Wymieniony oficer w połowie sierpnia został odkomenderowany do Kościerskiego Batalionu ON w charakterze kierownika technicznego robót przy budowie umocnień polowych w rejonie jeziora Garczyn i Kościerzyny. Jednocześnie powierzono mu czasowe pełnienie obowiązków dowódcy plutonu pionierów tego oddziału. 1 września przed godz. 5.00 pod jego nadzorem zostały przeprowadzone „zniszczenia wyprzedzające”. Następnego dnia dołączył do Sztabu Grupy Osłonowej „Czersk”. Swój udział w kampanii wrześniowej zakończył 21 września we Włodzimierzu Wołyńskim. Przeżył sowiecką niewolę i służył w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR^[14].

25 sierpnia kompania weszła w skład Grupy Osłonowej „Czersk”, a jej II pluton został podporządkowany dowódcy Zgrupowania „Chojnice”, pułkownikowi Kazimierzowi Majewskiemu^[16].

1 września 1939 kompania stacjonowała w fabryce w Czersku oddalonej około 100 metrów od sztabu Grupy Osłonowej „Czersk”. I pluton „pakietował na ostro obiekty” na szosie Czersk-Chojnice. II pluton po wysadzeniu mostu kolejowego w Chojnicach o godz. 10.00 przybył do Czerska. III pluton na stacji kolejowej Czersk od godz. 10.00 przygotował dwa pociągi. Pierwszy do ewentualnej naprawy toru i mostu pod Chojnicami, a drugi do zrywania toru na odcinku Czersk-Laskowice^[17].

1 września 1939 o godz. 16.00 patrol minerski pod dowództwem podporucznika Edwarda Wilińskiego wyjechał z Czerska w celu wykonania zniszczeń na odcinku Starogard-Gniew. W skład patrolu, poza dowódcą, wchodziło 21 saperów oraz kierowca cywilny z samochodem o ładowności 3 ton. W nocy z 1 na 2 września patrol podporucznika Wilińskiego dotarł do lasu Nadleśnictwa Pelplin, 3 km na zachód od Gniewu. Przed świtem 2 września podporucznik Wiliński na czele 11 saperów-ochotników założył ładunki wybuchowe na przyczółku i na środku mostu kolejowego, a następnie zdetonował je^[18]. Następnie patrol ppor. Wilińskiego udał się pod Starogard, gdzie przygotował do zniszczenia jeden z mostów drogowych, wykuwając w nim 6 komór minowych i pakietując je ładunkami wybuchowymi. O przygotowaniu mostu do zniszczenia ppor. Wiliński powiadomił dowódcę 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich w Starogardzie^[19].

3 września wojska niemieckie okrążyły w Borach Tucholskich 9. i 27. DP oraz GO „Czersk”. W trakcie walk o wydostanie się z okrążenia kompania wobec poniesionych strat prawdopodobnie przestała istnieć^[20].

Struktura organizacyjna kompanii

Organizacja kompanii saperów typu III^[21]:

• dowódca kompanii,
• drużyna gospodarcza,
• I pluton saperów a. trzy drużyny,
• II pluton saperów a. trzy drużyny.

Stan osobowy kompanii wynosił 92 żołnierzy, w tym 3 oficerów, 9 podoficerów i 80 saperów.

Organizacja wojenna i obsada personalna kompanii w 1939^[13]:

• dowódca kompanii - kpt. sap. Tadeusz Henryk Janiczek^[22]
• zastępca dowódcy kompanii - por. sap. Stefan Wincenty Librowski^[23]
• oficer gospodarczy - ppor. rez. sap. Ryszard Hammer
• dowódca I plutonu - ppor. rez. sap. Kazimierz Szychowski
• dowódca II plutonu - ppor. rez. sap. Józef Dembek
• dowódca III plutonu - ppor. rez. Edward Wiliński
• dowódca plutonu taborowego - ppor. rez. Wacław Perny^[24]

Kompania liczyła 7 oficerów i około 115 szeregowców. Wśród saperów było 13 żołnierzy narodowości niemieckiej. W czerwcu 1939 kompania otrzymała jeden łazik (Polski Fiat 508 Łazik), jeden motocykl i trzy samochody 3 tonowe z przyczepką (po jednym na pluton). 25 sierpnia 1939 kompania otrzymała z poboru kolejne trzy samochody 3 tonowe z cywilnymi kierowcami. Tabor posiadał zaprzęg konny. Oficerowie rezerwy początkowo byli uzbrojeni w 7,65 mm pistolety Frommer, które w ogóle nie nadawały się do użytku („iglice nie zbijały spłonek”). W czerwcu wymieniono je na pistolety Parabellum^[25].

Ponadto na uzbrojeniu kompanii znajdowały się cztery lekkie karabiny maszynowe Maxim wz. 08/15, które „w czasie strzelań szkolnych bardzo często zacinały się”^[13][26].

Kadra kompanii

• por. sap. Mieczysław III Piotrowski (26 IV 1928 – 23 III 1932 → 8 bsap)
• kpt Tadeusz Henryk Janiczek (1937 – IX 1939^[27][28])^[b]
• por. sap. Felicjan Majorkiewicz – zastępca dowódcy kompanii (do 3 XI 1934 → słuchacz W.S.Woj.)
• por. Eugeniusz Piotrowski (†1940 Charków^[29])

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Polscy saperzy polegli w latach 1914-2010. Zdzisław Barszczewski (red.). Wrocław: PoliFot Wrocław - Robert Hiczuk, 2010. ISBN 83-922766-6-3.
• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy polscy 1918-1939. Organizacja, szkolenie i wyposażenie materiałowo-techniczne. Wrocław: 2001. ISBN 83-87384-05-4.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Andrzej Konstankiewicz: Broń strzelecka Wojska Polskiego 1918-39. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1986. ISBN 83-11-07266-3.
• Kazimierz Pindel: Obrona Narodowa 1937-1939. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1979. ISBN 83-11-06301-X.
• Edward Wiliński: Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.28f, 1945-12-01. s. 1-12. [dostęp 2016-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• Wacław Perny: Sprawozdanie z kampanii wrześniowej 1939 r.. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.28f, 1941. s. 13-15. [dostęp 2016-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie organizacji kompanii pionierów nr L.700/Tjn.Og.Org/31 z lutego 1931.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2017-12-08].
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.