Kompania graniczna KOP „Dukszty”

Kompania graniczna KOP „Dukszty” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Duksztach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 9 batalionu celnego. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Dukszty” służbę graniczną pełniły pododdziały 9 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

W drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w 1925 sformowano 20 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 1 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 4 nadterminowych i 75 żołnierzy służby zasadniczej^[a].

W 1939 1 kompania graniczna KOP „Dukszty” podlegała dowódcy batalionu KOP „Nowe Święciany”^[9].

 Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

1 kompania graniczna „Dukszty” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 38 kilometrów 665 metrów^[12].

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 2 kompania graniczna KOP „Kozaczyzna” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Mieżany” – 1929^[13], 1931^[14] , 1932^[15], 1934^[16]
• 2 Kompania graniczna KOP „Ignalino” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Mieżany” – 1938^[17]

Struktura organizacyjna

Strażnice kompanii w 1929^[13]

• Strażnica KOP „Szymoniszki”
• strażnica KOP „Rytkuniszki”
• strażnica KOP „Gajluciszki”^[b]
• strażnica KOP „Smołwy”
• strażnica KOP „Dulciszki”

Strażnice kompanii w latach 1931 – 1934^{[14] [15][16][c]}

• strażnica KOP „Antonowo”^[d]
• strażnica KOP „Rytkuniszki”^[e]
• strażnica KOP „Gajluciszki”^[f]
• strażnica KOP „Smołwy”^[g]
• strażnica KOP „Dulkiszki”^[h]

Strażnice kompanii w 1938^[18]

• strażnica KOP „Antonowo”
• strażnica KOP „Samanta”
• strażnica KOP „Gajlutyszki”
• strażnica KOP „Smołwy”
• strażnica KOP „Dulkiszki”

Strażnice kompanii we wrześniu 1939^[9]

• strażnica KOP „Antonowo” (?)
• strażnica KOP „Dolkieszki”^[i]
• strażnica KOP „Samanta” (była Rytkuniszki)
• strażnica KOP „Gajlutyszki”
• strażnica KOP „Smołwy”

Dowódcy kompanii

• kpt. Kazimierz Rutkowski (był 30 IX 1928 − 14 XI 1928 → przeniesiony do 9 batalionu KOP)^[19] 
• kpt. Cezary Nowicki (15 XI 1928 − )^[19] 
• kpt. Leon Dyszyński (7 IV 1930 − )^[19] 
• kpt. Piotr Wasilewski (29 III 1934 − )^[19] 
• kpt. Andrzej Sośnierz ( - X 1938)^[20]
• por. Tadeusz Furgał (X 1938 - VI 1939)^[20]
• kpt. piech. Władysław Kabat^[j] (VI 1939 − VIII 1939)^[21]
• kpt. Paweł Trocki (IX 1939)^[21]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Przemysław Kałek, Władysław Jezierski, Kostrzyń 2018, wyd. Cursiva.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Nowe Święciany” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Nowe Święciany” w latach 1927–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.