Strażnica KOP „Stelmachowo Wielkie”

Strażnica KOP „Stelmachowo Wielkie” – zasadnicza jednostka organizacyjna Korpusu Ochrony Pogranicza pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-sowieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W 1924 roku, w składzie 3 Brygady Ochrony Pogranicza, został sformowany 5 batalion graniczny. W 1928 roku w skład batalionu wchodziło 13 strażnic^[1]. Strażnica KOP „Stelmachowo Wielkie” w latach 1928 – 1939 znajdowała się w strukturze 3 kompanii KOP „Prozoroki”^{[2][3][4] [5][6][7][8]} batalionu KOP „Podświle”^[9]. Strażnica liczyła około 18 żołnierzy i rozmieszczona była przy linii granicznej z zadaniem bezpośredniej ochrony granicy państwowej.

W 1932 roku obsada strażnicy zakwaterowana była w budynku popolicyjnym^[5]. Strażnicę z macierzystą kompanią łączył trakt długości 5,3 km i droga polna długości 2 km^[7].

 Osobny artykuł: strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Strażnice KOP stanowiły pierwszy rzut ugrupowania kordonowego Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

Strażnica KOP „Stelmachowo Wielkie” w 1932 roku ochraniała pododcinek granicy państwowej szerokości 7 kilometrów 250 metrów od słupa granicznego nr 182 do 190^[5], a w 1938 roku pododcinek szerokości 8 kilometrów 500 metrów od słupa granicznego nr 184 do 199^[7].

Sąsiednie strażnice:

• strażnica KOP „Stelmachowo Małe” ⇔ strażnica KOP „Cielesze” 1928^[2], 1929^[3]
• strażnica KOP „Zahacie” ⇔ strażnica KOP „Cielesze” – 1931^[4] , 1932^[5], 1934^[6]
• strażnica KOP „Zahacie” ⇔ strażnica KOP „Jałówka” – 1938^[7]

Walki w 1939

17 września 1939 odcinek 2 kompanii kpt. Antoniego Przybylskiego został zaatakowany przez jednostki 5 Dywizji Strzeleckiej płk. Kuźmy Galickiego i pododdziały 22 Wietrińskiej komendantury pogranicznej NKWD. Sowieci zniszczyli wszystkie strażnice i zlikwidowali większą część ich załóg. Jedynie załoga strażnicy „Stelmachowo Wielkie” nie dała się zaskoczyć i po oddaniu kilku strzałów wycofała się bez strat, docierając do dowództwa kompanii w Prozorokach^[12].

Przypisy

Bibliografia

• Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.