Urtarrilaren 19
Urtarrilaren 19a gregoriotar egutegiaren urteko hemeretzigarren eguna da. 346 egun falta dira urtea amaitzeko, 347 egun bisurteetan.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1844 – Tolosa Gipuzkoako hiriburu izendatu zuten errege dekretu bidez. 1854an, progresistak boterera iristearekin batera, Donostiara lekualdatu zuten hiriburua.
- 1969 – Donostian San Sebastian bezpera ospatzeari boikota egin zioten. Aurreko urteko abuztutik Francok Gipuzkoan ezarritako salbuespen egoeraren aurkako protesta izan zen.
- 1977 – Ikurrina berriro legeztatu zuten Espainiako legedian, eta Euskal Autonomi Erkidegoko bandera ofizialtzat hartu zen.
- 1980 – ETAk Jose Miguel Palacios Dominguez saltzailea hil zuen Getxon.
Mundua
- 1949 – Kubak Israel onartu zuen.
- 1966 – Indira Gandhi Indiako lehen ministra aukeratu zuten.
- 1978 – Adulterio zigorra indargabetu zen Espainiako Estatuan; neurriak Hego Euskal Herrian ere eragin zuen.
- 1997 – Yasser Arafat buruzagia Hebronera itzuli zen 30 urte geroago eta Israelek kontrolatutako Gazako azken hiriaren askatzea ospatzen du.
- 2008 – Adolfo Nicolas espainiarra Jesusen Lagundiko buru izendatu zuten.
- 2011 – Espainiako Senatuak bertan, gaztelaniarekin batera, beste hizkuntza koofizialak erabiltzea ahalbidetu zuen; hizkuntza horien artean euskara zegoen.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 1936 – Bertsolari Txapelketa Nagusiaren II. edizioaren finalean Jose Manuel Lujanbio Txirrita izan zen irabazle.
Mundua
- 1674 – Altzeste, edo Alzedoren garaipena (frantsesez: Alceste, ou Le triomphe d’Alcide), Jean-Baptiste Lullyren musika eta Philippe Quinaulten libretoa duen opera estreinatu zen Parisko Théâtre du Palais-Royalen.
- 1829 – Johann Wolfgang von Goetheren Fausto estreinatu zen.
- 1853 – Trobalaria (italieraz: Il trovatore), Giuseppe Verdiren musika eta Salvadore Cammarano eta Leone Emanuele Badareren libretoa duen opera estreinatu zen Erromako Apollo Antzokian.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 1983 – Apple Lisa aurkeztu zuen Apple Computer enpresak, lehenengo ordenagailu pertsonala erabilera grafiko bat eta sagua duena.
- 2038 – Unix denbora sistemak 32 biteko memoria sistema gainditu zuen, eta 2038. urteko arazoa sortuko da.
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1685 – Sebastián Eslaba, euskal militar eta politikaria (h. 1759).
- 1687 – Gaspar Miranda, errioxar elizgizona, Iruñeko apezpikua, Calahorran (h. 1767).
- 1743 – Jose Manuel Alaba, espainiar armadako arabar militarra, esploratzailea eta intelektual ilustratua (h. 1795).
- 1832 – Sebastian Urra Jordan, nafar apaiz eta politikari karlista (h. 1897).
- 1846 – Pedro Gorriz, gaztelaniazko nafar idazlea, antzerkigilea, poeta eta kazetaria (h. 1887).
- 1846 – Mario Adan de Iartza, bizkaitar politikaria eta agronomoa (h. 1920).
- 1910 – Guillermo Lazkano, euskal herritar musikaria (h. 2001).
- 1918 – Jesus Maria Arozamena, euskal herritar kazetari eta gidoilaria (h. 1972).
- 1958 – Aurelia Lumbreras, PSNko nafar politikaria.
- 1960 – Natxo Zenborain, nafar artista.
- 1961 – David Latxaga, EAJko bizkaitar politikaria.
- 1963 – Juantxu Olano, bizkaitar baxu-jotzailea.
- 1965 – Aines Dufau Lakaberatz, baxenafar pedagogoa, hizkuntzalaria eta Euskaltzain urgazlea.
- 1966 – Itziar Nogeras, Elhuyar Fundazioko zuzendari ohia.
- 1971 – Begoña Larzabal, euskal belar hockey jokalari ohia, Madrilen.
- 1972 –
- Josune Bereziartu, gipuzkoar eskalatzailea.
- Ixiar Rozas, gipuzkoar idazlea.
- Rebeka Ubera, gipuzkoar politikaria, Aralar alderdiko idazkari nagusia.
- 1973 – Julen Gabiria, bizkaitar idazle eta itzultzailea.
- 1977 – Mireya Etxaluze, euskal astrofisikaria.
- 1979 –
- Eneko Romo, nafar futbolaria.
- Josu Sarriegi, Sarri, gipuzkoar futbolaria.
- 1981 – Asier del Horno, bizkaitar futbolaria.
- 1990 – Ana Usabiaga, gipuzkoar txirrindularia.
- 1996 – Xabier Oroz, gipuzkoar saskibaloi jokalaria.
Mundua
- 840 – Mikel III.a, Bizantziar enperadorea (h. 867).
- 1544 – Frantzisko II.a Frantziakoa, Frantziako erregea (h. 1560).
- 1737 – Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre, frantziar idazle eta botanikoa (h. 1814).
- 1773 – Heinrich Anton Dähling, alemaniar margolaria (h. 1850).
- 1798 – Auguste Comte, soziologiaren sortzailea eta positibismoaren sortzailea (h. 1857).
- 1802 – Sylvain Van de Weyer, Belgikako lehen ministroa (h. 1874).
- 1807 – Robert E. Lee, estatubatuar militarra (h. 1870).
- 1809 – Edgar Allan Poe, estatubatuar idazle eta poeta (h. 1849).
- 1813 – Henry Bessemer, ingeles ingeniaria (h. 1898).
- 1824 – Sophia Frances Anne Caulfeild, ingeles brodatzaile eta idazlea (h. 1911).
- 1839 – Paul Cézanne, frantziar margolaria (h. 1906).
- 1851 –
- David Starr Jordan, estatubatuar iktiologo, hezitzaile, eugenizista eta bakearen aldeko aktibista (h. 1931).
- Jacobus Kapteyn, herbeheretar astronomoa (h. 1922).
- 1855 – Marianne Stokes, austriar margolaria, Viktoriar aroko margolaririk garrantzitsuenetarikoa (h. 1927).
- 1863 – Werner Sombart, alemaniar ekonomista eta soziologoa (h. 1941).
- 1865 – Valentin Serov, errusiar margolaria (h. 1911).
- 1866 – Carl Theodor Zahle, Danimarkako lehen ministroa (h. 1946).
- 1868 – Gustav Meyrink, austriar idazlea (h. 1932).
- 1889 – Sophie Taeuber-Arp, suitzar artista, margolari, eskultore, diseinatzaile, arkitekto eta dantzaria (h. 1943).
- 1890 – Ferruccio Parri, Italiako lehen ministroa (h. 1981).
- 1911 – Garrett Birkhoff, estatubatuar matematikaria (h. 1996).
- 1912 – Leonid Kantorovitx, errusiar matematikari eta ekonomialaria, 1975eko Ekonomiako Nobel Saria (h. 1986).
- 1915 – Stefano Vanzina, Steno, italiar zinema zuzendari eta gidoigilea (h. 1988).
- 1918 – Luciano Emmer, italiar zinemagilea (h. 2009).
- 1919 –
- Joan Brossa, kataluniar olerkaria eta dramagilea (h. 1998).
- Simone Melchior, frantziar esploratzaile eta ozeanografoa, Jacques-Yves Cousteauren emaztea eta kolaboratzailea (h. 1990).
- 1920 – Javier Pérez de Cuéllar, peruar politikaria, Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia (h. 2020).
- 1921 – Patricia Highsmith, estatubatuar eleberrigilea, oso ezaguna idatzitako suspense lanengatik (h. 1995).
- 1922 – Jerzy Kawalerowicz, poloniar zinema-zuzendaria, zinemagile sozialisten lehen belaunaldikoa (h. 2007).
- 1923 – Eugenio de Andrade, portugaldar poeta (h. 2005).
- 1924 – Jean-François Revel, frantziar kazetari, filosofo eta idazlea (h. 2006).
- 1926 –
- José Alfredo Jiménez, mexikar herri-musika egile eta abeslaria, inoiz izan den rantxera egile hoberenetarikoa (h. 1973).
- Hans Massaquoi, alemaniar-estatubatuar kazetari eta idazlea, Alemania nazian jaio eta bizi izandako mulato bakarrenetarikoa (h. 2013).
- 1929 –
- Sarah Maldoror, frantziar gidoigile eta zuzendaria (h. 2020).
- Nel Noddings, estatubatuar feminista, pedagogo eta filosofoa (h. 2022).
- 1930 –
- Nina Byers, estatubatuar fisikari teorikoa eta ikerketa-irakaslea (h. 2014).
- Tippi Hedren, estatubatuar aktorea eta modeloa.
- Uxío Novoneyra, galiziar idazlea (h. 1999).
- 1932 – Richard Lester, estatubatuar zinema zuzendaria, The Beatles taldearekin lan egiteagatik ezaguna.
- 1935 – Pupetta Maresca, Italiako Camorraren partaidea (h. 2021).
- 1939 – Phil Everly, estatubatuar abeslari eta gitarra-jotzailea (h. 2014).
- 1942 – Javier Heraud, perutar poeta (h. 1963).
- 1943 – Janis Joplin, estatubatuar rock and roll eta blues abeslaria, rockaren historian izartzat hartzen den lehenengo emakumea (h. 1970).
- 1944 – Thom Mayne, estatubatuar arkitekto dekonstruktibista.
- 1945 – Rod Canion, estatubatuar ingeniaria, Compaq Computer enpresaren sortzailea.
- 1946 –
- Julian Barnes, ingeles idazlea.
- Dolly Parton, estatubatuar kantaria eta antzezlea, country musikaren historiako kantari onenetakoa.
- 1948 – Juan Carlos Rodríguez Ibarra, Extremadurako presidente ohia.
- 1950 – Susana Mataix, espainar idazlea eta matematikaria.
- 1952 –
- Nadiuska, alemaniar modelo ohi eta aktorea.
- Marta Sanz-Solé, probabilitateen teorian espezializatutako kataluniar matematikaria.
- 1954 –
- Katey Sagal, estatubatuar aktorea.
- Cindy Sherman, estatubatuar argazkilari eta zinema-zuzendaria.
- 1955 – Simon Rattle, britainiar orkestra-zuzendaria.
- 1961 –
- Jean-Patrick Lescarboura, frantziar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
- Mercedes Marrero, saskibaloi-jokalaria eta merkataritza-nabigazioko kapitain titulua lortu zuen lehen emakume espainiarra.
- 1963 – John Bercow, Erresuma Batuko Komunen Ganberako presidentea.
- 1966 –
- Guy Delisle, kanadar komikigilea.
- Stefan Edberg, suediar tenislari ohia.
- 1967 – Javier Cámara, espainiar aktorea.
- 1969 –
- Barbara Canepa, italiar komiki marrazkilari eta gidoilaria.
- Edwidge Danticat, haitiar-estatubatuar idazlea, eleberrigilea eta ipuingilea.
- Steve Staunton, irlandar futbolari ohia.
- 1971 – Rachel Luttrell, tanzaniar-kanadar aktore eta abeslaria.
- 1973 – Karen Lancaume, frantziar aktore pornoa (h. 2005).
- 1974 – Frank Caliendo, estatubatuar aktore eta bakarrizketalaria.
- 1976 – Marsha Thomason, ingeles aktorea.
- 1977 –
- Nicole, txiletar abeslaria eta aktorea.
- Jorinde Voigt, alemaniar artista garaikidea eta irakaslea.
- 1979 – Svetlana Khorkina, errusiar gimnasta ohia eta parlamentaria.
- 1980 –
- Jenson Button, 1 Formulako ingeles pilotua.
- Arvydas Macijauskas, lituaniar saskibaloi jokalari ohia.
- 1981 – Chris Warren, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
- 1982 – Pete Buttigieg, estatubatuar politikaria.
- 1983 –
- Esther Acebo, espainiar aktorea, aurkezlea eta erreportaria.
- Justyna Kowalczyk, poloniar iraupen eskiatzaile ohia.
- Hikaru Utada, japoniar J-pop abeslari eta aktorea.
- 1985 – Damien Chazelle, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea.
- 1987 – Ares Teixidó, kataluniar telebista aurkezlea, irrati esataria eta aktorea.
- 1989 – William Pinheiro Rodrigues, brasildar futbolaria (h. 2018).
- 1992 – Mac Miller, estatubatuar rapeatzailea, abeslaria eta musika ekoizlea (h. 2018).
- 1995 – Mathieu van der Poel, herbeheretar ziklo-krosslaria.
- 1996 – Jesús Castro Romero, andaluziar aktorea.
- 2000 – Daniel Garrido Peña, espainiar futbolaria.
- 2004 – Mohamed-Ali Cho, frantziar futbolaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1753 – Joaquín Ignacio Barrenetxea, bizkaitar diplomatikoa, Hagan (j. 1681).
- 1945 – Juan Ezenarro Mendia, euskal olerkaria (j. 1890).
- 1980 – Luis Maria Solaun, Athleticeko bizkaitar futbolaria (j. 1893).
- 1993 – José Antonio Santamaría, gipuzkoar futbolari eta ostalaritza-enpresaburua, ETAk eraila (j. 1946).
- 2008 – Jose Alberdi Elorza, Burruntxali, gipuzkoar eskultorea, Dénian (j. 1922).
- 2011 – Xiri Andonegi, gipuzkoar eskultore eta margolaria (j. 1955).
Mundua
- 639 – Dagoberto I.a, saliar frankoen erregea.
- 1305 – Roger de Lauria, militarra (j. 1245).
- 1547 –
- Pietro Bembo, italiar pizkundeko intelektual, poeta eta literatur kritikaria eta kardinala (j. 1470).
- Henry Howard, ingeles poeta eta politikaria (j. 1516/1517).
- 1571 – Paris Bordone, italiar puzkundeko margolaria (j. 1500).
- 1576 – Hans Sachs, alemaniar olerkari eta musikagilea (j. 1494).
- 1629 – Abbas I.a Persiakoa, Persiako xah (j. 1571).
- 1729 – William Congreve, ingeles idazlea (j. 1670).
- 1851 – Esteban Echeverria, euskal jatorriko argentinar idazlea (j. 1805).
- 1865 – Pierre-Joseph Proudhon, frantziar politikaria eta mutualismoren sortzailea (j. 1809).
- 1870 – Jean-Baptiste Troppmann, frantziar serieko-hiltzailea, gillotinan (j. 1849).
- 1874 – August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, alemaniar olerkari eta filologoa (j. 1798).
- 1878 – Henri Victor Regnault, frantziar kimikaria eta fisikaria (j. 1810).
- 1889 – Jenaro Quesada, espainiar militar eta politikaria (j. 1818).
- 1901 – Albert de Broglie, Frantziako lehen ministroa (j. 1821).
- 1905 – Debendranath Tagore, indiar filosofoa.
- 1906 – Bartolomé Mitre, Argentinako presidentea (j. 1821).
- 1927 – Karlota Belgikakoa, Mexikoko enperadorea (j. 1840).
- 1929 – Liang Qichao, txinatar politikaria (j. 1873).
- 1942 –
- Anka Butorac, kroaziar eta jugoslaviar politikari komunista, Jugoslaviar partisanoen kidea (j. 1903).
- Claire Beck Loos, txekoslovakiar argazkilaria eta idazlea (j. 1904).
- 1947 – Manuel Machado, espainiar poeta (j. 1874).
- 1959 – Consuelo Álvarez Pool, espainiar idazlea, kazetaria, politikaria, sindikalista, sufragista eta feminista (j. 1867).
- 1963 – Andrea Villarreal, mexikar kazetaria, idazlea eta iraultzailea (j. 1881).
- 1964 –
- Firmin Lambot, belgikar txirrindularia (j. 1886).
- Friedrich Karl Arnold Schwassmann, alemaniar astronomoa (j. 1870).
- 1969 – Jan Palach, txekiar ikaslea, protesta politikoa egitearren bere bere buruari su emanez (j. 1948).
- 1975 – Thomas Hart Benton, estatubatuar margolaria (j. 1889).
- 1977 – Josep Trueta, kataluniar medikua (j. 1897).
- 1981 – Francesca Woodman, estatubatuar argazkilari feminista (j. 1958).
- 1986 –
- Jón Helgason, islandiar hizkuntzalari eta poeta (j. 1899).
- Enrique Tierno Galván, espainiar politikari, soziologo, jurista eta entsegugilea (j. 1918).
- 1987 – Lawrence Kohlberg, estatubatuar psikologoa (j. 1927).
- 1988 – Evgeni Mravinski, errusiar orkestra-zuzendaria (j. 1903).
- 1990 –
- Pierre Barbizet, frantziar piano-jotzailea (j. 1922).
- Osho, indiar gurua (j. 1931).
- 1992 – Wiktor Ostrowski, poloniar alpinista (j. 1905).
- 1998 – Carl Perkins, estatubatuar musikaria, rockabilly estiloaren aitzindarietako bat (j. 1932).
- 2000 –
- Bettino Craxi, Italiako lehen ministroa (j. 1934).
- Antonio Hernández Palacios, espainiar komikigilea (j. 1921).
- Hedy Lamarr, austriar aktore eta asmatzailea (j. 1914).
- 2002 – Vavá, brasildar futbolaria (j. 1934).
- 2003 – Françoise Giroud, frantziar kazetari, idazle eta gidoilaria (j. 1916).
- 2006 – Wilson Pickett, estatubatuar abeslaria (j. 1941).
- 2007 – Denny Doherty, kanadar musikari, abeslari eta aktorea, The Mamas & the Papas taldeko kidea (j. 1940).
- 2008 – Suzanne Pleshette, estatubatuar aktorea (j. 1937).
- 2013 –
- Taihō Kōki, japoniar sumolaria, gerra osteko sumolaririk garrantzitsuena kontsideratua (j. 1940).
- Hans Massaquoi, alemaniar-estatubatuar kazetari eta idazlea, Alemania nazian jaio eta bizi izandako mulato bakarrenetarikoa (j. 1926).
- 2016 – Ettore Scola, italiar gidoilaria eta zinegilea (j. 1931).
- 2017 – Miguel Ferrer, estatubatuar aktorea (j. 1955).
- 2018 – Dorothy Malone, estatubatuar aktorea (j. 1924).
- 2019 – Jorge Albistur, euskal arbasodun uruguaiar idazlea, irakaslea eta literatura kritikoa (j. 1940).
- 2022 –
- Hardy Krüger, alemaniar aktorea (j. 1928).
- Gaspard Ulliel, frantziar aktore eta modeloa (j. 1984).
- 2024 –
- Jack Burke Jr., estatubatuar golflaria (j. 1923).
- Toru Kawashima, japoniar futbolaria (j. 1970).
- Ester Xargay Melero, kataluniar idazle, itzultzaile, bideoartista eta kultura ekintzailea (j. 1960).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Maren eta Mario.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2266
Multimedia: 19 January / Q2266
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
