Extremadura

Extremadura
Extremadura Estremaúra
Ereserkia: Extremadurako ereserkia
Extremadurako bandera Extremadurako armarria
Geografia
Hiriburua	Mérida 38°54′57″N 6°20′0″W
Hiririk handiena	Badajoz
Azalera	41.634
Punturik altuena	Calvitero (en)
Mugakideak	Andaluzia, Gaztela-Mantxa eta Gaztela eta Leon
Administrazioa
Presidentea	Guillermo Fernández Vara (PSOE)
María Guardiola (en)
Legebiltzarra	Extremadurako Biltzarra
Demografia
Biztanleria	1.059.501 (2021) −8.209 (2019)
Dentsitatea	25,45 bizt/km²
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Extremadurera eta Extremadurako fala
Ekonomia
BPG nominala	17.334.000.000 € (2010)
BPG per capita	16.028 € (2010)
Historia
Sorrera data: 1883
Bestelako informazioa
Ordu eremua	ikusi Udako ordutegi: UTC+02:00 ordutegi estandarra: UTC+01:00
juntaex.es

Extremadura^[1] Espainiako mendebaldeko autonomia erkidego bat da, Portugalgo mugan kokatua. Beste mugakideak hauexek ditu: iparraldean, Gaztela eta Leon; hegoaldean, Andaluzia; eta ekialdean, Gaztela-Mantxa. Hiriburua Mérida da. Cáceres eta Badajoz probintziak hartzen ditu.

Inguru naturala eta klima

Erdialdeko Mendikateak gurutzatzen du ekialdetik mendebalera, iparraldean Toledoko mendiak daude eta Sierra Morena mendilerroa hegoaldean. Klima kontinentala du; udak oso beroak dira eta euri gutxi egiten du, baina mendietan elurra sarritan izaten da. Tajo eta Guadiana ibaiek eta bi haien ibaiadarrek ureztatzen dute Extremadura.

Historia

Extremadura erromatarrek hartu zuten. Aztarna ugari ikus daiteke gaur oraindik, batez ere Meridan, antzinako Lusitaniako zati bateko hiriburua baitzen.

Arabiarren garaietan, Badajozeko taifak garrantzia handia izan zuen eta aftasiden garaian Algarve portugaldarrera eta Lusitaniara hedatu zuen bere erresuma. Leongo Fernando II.ak Cáceres aldera jo zuen; Coriara biztanleak eraman zituen eta eraso ausartak egin zituen Badajoz aldera. 1227an hartu zuten Cáceres eta Alfontso IX.ak Mérida, Montánchez eta Badajoz (1230) hartu zituen Abenhut garaitu ondoren. Fernando III.ak Trujillo eta Medellíngo lurrak hartu zituen.

XIII. mendean lursailak hesitzeko ekinaldi bat egin zen, lurrak Mestako abereetatik babesteko. Hala sortu ziren dehesak edo lur hesituak, erregeek bultzatu zituztenak, Mesta erakundearen indar handiari aurre egiteko modua ikusten baitzuten haietan. Lurrak hesitzean, ordea, herri lurrak jabetza pribatuen eskuetara igaro ziren; lurrik ez zuten langileak ugaritu ziren, eta emigrazioa sortu zen. Hala, gaur egun arte dirauen arazoa sortu zen garai hartan.

Bestetik, Portugalek lurralde haiek hartzeko ekinaldi ugari egin zituen Erdi Aro guztian zehar eta XIV. mendean.

1983az geroztik, Espainiako autonomia erkidego bat da.

Ekonomia

Lehorreko nekazaritza jarduera nagusia da, Badajoz egitasmo delakoaren bidez, urez hornitua. Garia, garagarra, oloa, oliba, ardoa eta tabakoa lantzen dira batez ere. Ardiak eta txerriak (urdaiazpikoa) ugari dira eta meen aldetik Logrosango fosforita aipatzekoa da. Industria nekazaritzari lotuta dago batik bat.

Extremaduraren arazo nagusia, Erdi Arotik datorrena, lur banaketarena da, jauntxoena, alegia. Horren ondorioz, oso emigrazio biziak izan zituen, bai XIX. mendean, bai XX. mendean zehar. Mendearen hasieran ahalegin batzuk egin ziren nekazaritza indartzeko, baina ez zuten ondorio aipagarririk lortu eta Extremadura Espainiako eskualderik atzeratuenetakoa da oraindik ere.

Kultura

Hizkuntzak

Extremadurako hizkuntza nagusia eta hedatuena, ezbairik gabe, gaztelania da, batez ere gazte belaunaldien artean. Hori da hizkuntza ofizial bakarra. Gaztelaniarekin batera, hala ere, beste hizkuntza batzuk ere mintzatzen dira:

• Cáceresko probintziaren ipar-mendebaldean extremadurerazko hiztunak daude, asturleonera eta gaztelaniaren arteko hizkuntza modalitatea, galtzeko arrisku larrian dagoena.
• Cáceresko probintziaren ipar-mendebaldeko Jalamako ibarrean, galizierarekin edo portugesarekin lotutako eta hizkuntz ezaugarri propioak dituen Extremadurako falaren hiztunak daude.
• Portugalekiko mugako hainbat ingurutan (Olivenza disputatutako inguruan eta Alcántaran, batez ere) portugesezko hiztunak dira.
• Extremadurako gainontzeko lurralde gehienetan gaztelaniaren aldaera edo dialekto berezia hitz egiten da, castuo deitutakoa.

Udalerri nagusiak

i e a Extremadura: biztanle gehien duten udalerriak Iturria: Instituto Nacional de Estadística (2016)[2]
Post.	Izena	Probintziak	Biztanleak	Post.	Izena	Probintziak	Biztanleak
1	Badajoz	Badajoz	149.946	11	Villafranca de los Barros	Badajoz	13.224
2	Cáceres	Cáceres	95.814	12	Coria	Cáceres	12.886
3	Mérida	Badajoz	59.174	13	Olivenza	Badajoz	12.032
4	Plasencia	Cáceres	40.663	14	Miajadas	Cáceres	9.879
5	Don Benito	Badajoz	36.975	15	Jerez de los Caballeros	Badajoz	9.531
6	Almendralejo	Badajoz	34.543	16	Trujillo	Cáceres	9.436
7	Villanueva de la Serena	Badajoz	25.992	17	Los Santos de Maimona	Badajoz	8.218
8	Navalmoral de la Mata	Cáceres	17.247	18	Azuaga	Badajoz	8.008
9	Zafra	Badajoz	16.855	19	Talayuela	Cáceres	7.377
10	Montijo	Badajoz	15.674	20	Guareña	Badajoz	7.097

Erreferentziak

Kanpo estekak

• Extremeñoa, portugesaren aldaerak eta fala erakusten dituen mapa^{[Betiko hautsitako esteka]}

• Datuak: Q5777
• Multimedia: Extremadura / Q5777