Urtarrilaren 15
Urtarrilaren 15a gregoriotar egutegiaren urteko hamabosgarren eguna da. 350 egun falta dira urtea amaitzeko, 351 egun bisurteetan.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1979 – ETAk, Francisco Mota Calvo goardia zibila erail zuen Donostian.
- 1986 – Donostiako izandako tiroketa baten Alejandro Auzmendi Ilzarbe Satza, Luisma Zabaleta Mendia eta Bakartxo Arzelus ETA militarreko kideak hil ziren Guardia Zibilak egindako tiroen ondorioz.
- 2006 – BBVA bankuak bere 2005.eko emaitzak aurkeztu zituen, 3806 milioi euroko irabaziekin.
Mundua
- 1362 – Ipar Itsasotik zetorren sagailo zikloniko itzel batek eskualdeko barnealdea garbitu zuen Herbehereetatik Danimarkaraino.
- 1724 – Filipe V.a Espainiakoak abdikatu ostean, bere 16 urteko semea, Luis I.a Espainiakoa, errege izendatu zuen.
- 1974 – Malariko istiluak Indonesian. Ikasle protestaren ondorioz, hamaika ikasle hil ziren eta ehunka ondasun erre.
- 2006 – Michelle Bachelet, Txileko presidente aukeratu zuten.
- 2009 – Israelek Hamaseko barne ministro hiltzeaz gain, NBEn gune bat, erietxe bat eta prentsa egoitza bat bonbardatu zituen.
Arte eta kultura
Euskal Herria
Mundua
- 1937 – The Plough and the Stars ("Goldea eta Izarrak") filma estreinatu zen, John Fordek zuzendu eta Barbara Stanwyck, Preston Foster eta Barry Fitzgerald aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1953 – Knights of the Round Table ("Mahai Borobileko Zaldunak") filma estreinatu zen, Richard Thorpek zuzendu eta Robert Taylor, Ava Gardner eta Mel Ferrer aktoreek antzeztu zuten.
- 1974 – Happy Days ("Egun Alaiak") telesaila AEBko ABC telebista katean airetatzen hasi zen.
Ekonomia
- 2005 – Euskal Herriko Laborantza Ganbera sortu zuten Ainhize-Monjolose. Ipar Euskal Herriko nekazari eta abeltzainak biltzen dituen ganbera da eta laborarien garaipen politiko garrantzitsua izan zen.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
- 2001 – Wikipediaren lehen bertsioa, ingelesezkoa, martxan jarri zen.
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1292 – Joana Borgoinakoa, Frantzia eta Nafarroako erregina ezkontidea (h. 1330).
- 1719 – Miguel Muzkitz, nafar politikaria (h. 1785).
- 1781 – Pablo de Jerica, arabar poeta eta kazetari frantsestua (h. 1841).
- 1872 – Concepción Lopez de Arroiabe Lejarreta, Gasteizko Institutuan ikasketak egin zituen aurreneko emakumea.
- 1878 – Pedro Gimon, bizkaitar arkitektoa (h. 1939).
- 1882 – Mauro Ortiz de Urbina, arabar margolaria (h. 1936).
- 1892 – Pablo Artxanko, Eusko Abertzale Ekintzako (EAE) kide historiko eta euskaltzalea (h. 1962).
- 1899 – Pablo Barrera, Bilboko alkatea (h. 1957).
- 1900 – Ignacia Idoate Iragui, nafar moja, Zamorako umezurtz-etxearen zuzendaria (h. 1975).
- 1906 – Aquilino Izagirre, Zepai, gipuzkoar bertsolaria (h. 1971).
- 1931 – Roger Idiart, apaiz eta euskal idazlea. (h. 2009).
- 1945 – Iñaki Azkune, gipuzkoar idazlea eta itzultzailea.
- 1946 – Emilio Lopez, Beltza, arabar medikua eta euskal idazlea.
- 1951 – Beatriz Arizaga Bolunburu, gipuzkoar historialaria
- 1954 – José Luis Mayoz, gipuzkoar txirrindulari ohia.
- 1956 – Jorge Giménez, gipuzkoar idazle, itzultzaile eta argitaratzailea (h. 2023).
- 1958 – Antxon Alonso Susperregi, gipuzkoar eskalatzailea (h. 1998).
- 1963 – Pedro Ugarte, gaztelaniazko bizkaitar idazlea.
- 1965 – María San Gil, euskal herritar politikari ohia, Euskadiko Alderdi Popularraren presidente ohia.
- 1967 – Maria Eugenia Arrizabalaga, EAJko gipuzkoar politikaria.
- 1968 –
- Pascal Bidegorri, lapurtar marinela eta bela-estropadalaria.
- Iñaki Urdangarin, eskubaloi jokalari ohia eta Palmako dukea.
- 1975 –
- Igor Calzada, euskal-britaniar soziologoa.
- Aitor Urresti, euskal herritar politikaria.
- 1976 – Leire Artola, gipuzkoar politikaria.
- 1978 – Miren Iriarte, nafar itzultzailea (h. 2022).
- 1979 – Iker Zabala, bizkaitar traineru-estropadetako arraunlari eta entrenatzailea.
- 1985 – Bárbara González, nafar gimnasta erritmiko ohia eta modeloa.
- 1987 – Javier Mandaluniz, bizkaitar futbolaria.
- 1988 – Bakarne Altonaga, bizkaitar historialaria, ikertzailea eta EHUko irakaslea.
- 1993 – Jon Madrazo, bizkaitar futbolaria.
- 1994 – Iñigo Alayeto, nafar futbolaria.
- 1995 – Ainara Sanz, arabar txirrindularia.
- 1997 – Maitane Etxeberria, gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
- 2006 – Ainhize Belar, bizkaitar eskalatzailea, Espainiako Estatuan 8c zailtasuneko bide bat eskalatu duen emakumerik gazteena.
Mundua
- 1432 – Alfontso V.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (h. 1481).
- 1481 – Ashikaga Yoshizumi, Ashikaga shogunerriko hamaikagarren shoguna (h. 1511).
- 1566 – Philipp Uffenbach, alemaniar margolaria (h. 1636).
- 1622 – Jean-Baptiste Molière, frantziar antzerkigilea (h. 1673).
- 1624 – Rombout Verhulst, flandriar eskultore eta artisaua (h. 1698).
- 1754 – Jacques Pierre Brissot, frantziar kazetari, abolizionista eta iraultzailea, Girondarren buruzagia (h. 1793).
- 1785 – William Prout, britainiar kimikari eta sendagilea (h. 1850).
- 1791 – Franz Grillparzer, austriar idazlea (h. 1872).
- 1793 – Ferdinand Georg Waldmüller, austriar margolaria (h. 1865).
- 1794 – Rafael Arístegui Vélez, euskal jatorriko espainiar militar eta politikaria (h. 1863).
- 1795 – Aleksandr Griboedov, errusiar diplomazialari, antzerkigile, olerkari eta konpositorea (h. 1829).
- 1809 – Pierre-Joseph Proudhon, frantziar politikaria eta mutualismoren sortzailea (h. 1865).
- 1812 – Peter Christen Asbjørnsen, norvegiar idazlea (h. 1885).
- 1813 – Marcel Barthe, frantziar politikaria (h. 1900).
- 1814 – Pierre-Jules Hetzel, frantziar argitaratzailea (h. 1886).
- 1842 – Paul Lafargue, Frantziako sozialismoaren aitzindaria (h. 1911).
- 1850 –
- Leonard Darwin, britainiar politikari, militar eta ekonomialaria, eugenesiaren defendatzailea (h. 1943).
- Mihai Eminescu, errumaniar idazlea (h. 1889).
- Sofia Kovalevskaya, errusiar matematikaria (h. 1891).
- 1858 –
- Giovanni Segantini, italiar margolaria (h. 1899).
- Karlina Leksono Supelli, indonesiar filosofo eta astronomoa, Indonesiako lehen emakumezko astronomoetako bat.
- 1860 – Oscar Björck, suediar margolaria eta Suediako Arteen Errege Akademiako irakaslea (h. 1929).
- 1863 – Wilhelm Marx, Alemaniako kantzilerra (h. 1946).
- 1864 – Frances Benjamin Johnston, estatubatuar argazkilari eta argazki-kazetaria (h. 1952).
- 1866 – Nathan Söderblom, suediar artzapezpikua, 1930eko Bakearen Nobel Saria (h. 1931).
- 1869 – Stanisław Wyspiański, poloniar antzerkigile, margolari, olerkari eta diseinatzailea (h. 1907).
- 1876 – Abdulaziz ibn Saud, Saudi Arabiako erresumako lehen erregea (h. 1953).
- 1877 – Lewis Madison Terman, estatubatuar fisiologoa (h. 1956).
- 1882 –
- Daniel Vázquez Díaz, espainiar margolaria (h. 1969).
- Florian Znaniecki, poloniar-estatubatuar soziologo eta filosofoa (h. 1958).
- 1893 – Ivor Novello, galestar konposatzaile, abelari eta aktorea (h. 1951).
- 1895 – Artturi Ilmari Virtanen, finlandiar biokimikaria, 1945eko Kimikako Nobel Saria (h. 1973).
- 1902 –
- Nâzım Hikmet, turkiar idazlea (h. 1963).
- Saud Saudi Arabiakoa, Saudi Arabiako erregea (h. 1969).
- 1908 – Edward Teller, hungariar-estatubatuar fisikaria, hidrogeno bonbaren aita (h. 2003).
- 1912 – Michel Debré, Frantziako Bosgarren Errepublikako lehendabiziko lehen ministroa (h. 1996).
- 1913 – Lloyd Bridges, estatubatuar aktorea (h. 1998).
- 1914 –
- Etty Hillesum, herbehereetar idazle judua (h. 1943).
- Hugh Trevor-Roper, ingeles historialaria (h. 2003).
- Alberto Ullastres, espainiar politikaria, ekonomista eta legelaria (h. 2001).
- 1918 –
- Gamal Abdel Nasser, Egiptoko presidentea eta bere garaiko arabiar buruzagirik garrantzitsuena (h. 1970).
- João Baptista da Oliveira Figueiredo, Brasilgo presidentea (h. 1999).
- 1919 – Maurice Herzog, frantziar alpinista eta politikaria, Louis Lachenalekin batera zortzimilako bat (Annapurna) igo zuen aurreneko gizakia (h. 2012).
- 1921 – Raymond Souster, ingelesezko kanadar poeta (h. 2012).
- 1922 – Malú Gatica, txiletar aktorea, Txileko aktore ezagunenetako bat hainbat hamarkadatan (h. 1997).
- 1923 – Lee Teng-hui, Taiwango presidentea (h. 2020).
- 1925 – Ignacio López Tarso, mexikar aktorea (h. 2023).
- 1926 – Maria Schell, suitzar-austriar aktorea (h. 2005).
- 1927 –
- Montserrat del Amo, haur eta gazte literaturako espainiar idazlea (h. 2015).
- Kirti Nidhi Bista, Nepalgo lehen ministroa (h. 2017).
- 1928 – René Vautier, frantziar zinemagilea (h. 2015).
- 1929 –
- Ronnie Allen, ingeles futbolari eta entrenatzailea (h. 2001).
- Martin Luther King, estatubatuar politikari eta giza eskubideen ekintzailea, 1964ko Bakearen Nobel Saria (h. 1968).
- 1930 – Hédi Baccouche, Tunisiako lehen ministroa (h. 2020).
- 1933 – Agustín Gómez Arcos, espainiar antzerki-idazlea (h. 1998).
- 1940 – Luis Racionero, kataluniar idazlea (h. 2020).
- 1941 – Charo, espainiar abeslari, dantzari, komediante, aktore eta gitarra-jotzailea.
- 1945 – María Antonia Iglesias, espainiar kazetaria, idazlea eta telebista zein irratiko solaskidea (h. 2014).
- 1947 – Martin Chalfie, estatubatuar neurozientzialaria, 2008ko Kimikako Nobel Saria.
- 1948 – Ronnie Van Zant, estatubatuar abeslari eta musikaria, Lynyrd Skynyrd southern rock taldeko kide sortzailea (h. 1977).
- 1949 – Dan Ar Braz, bretainiar musikari eta gitarra elektrikojolea.
- 1952 – Tatsuhiko Seta, japoniar futbolaria.
- 1955 –
- Alberto Fernández Blanco, El Galleta, espainiar txirrindularia (h. 1984).
- José Montilla, Kataluniako Generalitateko presidente ohia.
- 1956 – João Carlos, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1958 – Silvano Contini, italiar txirrindulari ohia.
- 1962 – Margherita Buy, italiar aktorea.
- 1965 –
- Jean-Yves Béziau, frantziar matematikari eta filosofoa.
- Maurizio Fondriest, italiar txirrindulari ohia.
- James Nesbitt, iparirlandar aktorea.
- 1968 - Fifi Mukuna, kongotar diseinatzaile eta karikaturista.
- 1969 –
- Kellita Smith, estatubatuar humorista, modelo eta aktorea.
- Paulina Urrutia, txiletar aktore, akademiko, zuzendari, buruzagi sindikal eta politikaria.
- 1971 – Regina King, estatubatuar aktorea eta telebista zuzendaria.
- 1975 –
- Mary Pierce, kanadar-frantziar-estatubatuar tenislari ohia.
- Sophie Wilmès, Belgikako lehen ministroa.
- 1976 –
- Carles Durán, kataluniar saskibaloi entrenatzailea.
- Mamen Mendizábal, espainiar kazetaria eta telebistako aurkezlea.
- 1977 – Giorgia Meloni, italiar kazetaria eta politikaria.
- 1978 –
- Jamie Clayton, estatubatuar aktore eta modeloa.
- Niña Pastori, espainiar flamenko-kantautorea.
- 1979 – Muntadhar al-Zaidi, irakiar kazetaria.
- 1981 – Pitbull, kubatar jatorriko estatubatuar produktore eta abeslaria.
- 1983 – Hugo Viana, portugaldar futbolari ohia.
- 1991 – Daria Klixina, errusiar luzera-jauzilaria eta modeloa.
- 1996 – Dove Cameron, estatubatuar aktorea, abeslaria eta modeloa.
- 1997 – Valentina Zenere, argentinar aktorea, abeslaria eta modeloa.
- 1998 –
- Chloe Kelly, ingeles futbolaria.
- Rubén Salaverri, errioxar pilotaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1352 – Nuño Lara eta Diaz Harokoa, Lara eta Bizkaiko jauna (j. 1348).
- 1884 – Serafin Olabe, nafar militar, politiko eta idazlea (j. 1831).
- 1901 – Sabino Goikoetxea, Argos, bizkaitar arkitektoa eta idazlea (j. 1826).
- 1915 – Louis Mardochée Lévy, lehen mundu gerran armada uzteaz akusatuta fusilatutako euskalduna, Maizyn (j. 1884).
- 1918 – Adolfo Areizaga, bizkaitar eskultorea, Málagan (j. 1848).
- 1949 – Kepa Ormaetxea, bizkaitar elizgizona eta euskal idazlea, Txilen (j. 1891).
- 1979 – Jean-Baptiste Urrutia, baxenafar apezpiku-misiolaria, Montbetonen (j. 1901).
- 1985 – Clemente Ezkurdia, Gorriti, nafar bertsolaria (j. 1904).
- 1991 – Horacio Egia, bizkaitar eskultorea, Palma Mallorcakoa (j. 1914).
- 1998 – Jose Luis Goti, bizkaitar sendagilea (j. 1923).
- 2003 – Jeannette Campbell, lapurtar-argentinar igerilaria, Buenos Aires (j. 1916).
- 2010 – Imanol Zeziaga, euskal herritar futbolaria (j. 1929).
- 2017 – Martin Etxeberria Zuloaga, euskal idazle eta pentsalaria (j. 1945).
- 2022 –
- Danel Goikolea, gipuzkoar bertsolari eta bertsozalea (j. 1969).
- Felix Ormazabal, euskal abokatu eta politikaria (j. 1940).
- 2023 – Peli Romarategui, arabar misiolari eta artista (j. 1922).
Mundua
- 849 – Teofilakto, Bizantziar Inperioko enperadorekidea (j. c. 793).
- 1208 – Petri Castelnaukoa, zistertar fraidea eta inkisidorea (j. c. 1170).
- 1519 – Vasco Núñez de Balboa, espainiar esploratzaile eta konkistatzailea. (j. 1475).
- 1593 – Jacques Maury, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa.
- 1595 – Murad III.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1546).
- 1597 – Juan de Herrera, espainiar arkitekto, geometra eta matematikaria (j. 1530).
- 1684 – Caspar Netscher, herbeheretar margolaria (j. 1639).
- 1775 – Giovanni Battista Sammartini, italiar musikagilea.
- 1781 – Mariana Viktoria Borboikoa, Portugalgo erregina ezkontidea (j. 1718).
- 1795 – Vicente Tofiño de San Miguel, espainiar itsasgizon eta kosmografoa (j. 1732).
- 1819 – Gustav Philipp Zwinger, alemaniar margolaria (j. 1779).
- 1835 – Teresa Cabarrús, Madame Tallien, Frantziako Iraultzako heroia (j. 1773).
- 1866 – Massimo d'Azeglio, italiar politikari, eleberrigile eta margolaria (j. 1898).
- 1876 – Eliza McCardle Johnson, AEBtako lehen dama (j. 1810).
- 1893 – Fanny Kemble, britainiar aktore, idazle eta abolizionista (j. 1809).
- 1895 – Charlotte Guest, ingeles aristokrata, itzultzaile eta enpresaburua, Galesezko literaturaren eta hizkuntzaren ikertzaile nabarmenetakoa (j. 1812).
- 1896 – Mathew Brady, estatubatuar argazkilaria (j. c. 1822-1824).
- 1908 – Mary Hayden Pike, estatubatuar idazlea (j. 1824).
- 1911 – Carolina Coronado, espainiar idazlea (j. 1820).
- 1919 –
- Karl Liebknecht, alemaniar sozialista, Alemaniako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (j. 1871).
- Rosa Luxemburg, alemaniar iraultzaile eta teorialaria (j. 1870).
- 1932 – Georg Kerschensteiner, alemaniar pedagogoa (j. 1854).
- 1944 – Zinaida Portnova, sobietar partisanoa, ehun nazi baino gehiago pozoitu zituelako ezaguna (j. 1926).
- 1947 – Elizabeth Short, Dalia Beltza, hilketa ikaragarri eta zabaldu baten biktima izan zen estatubatuar emakumea (j. 1924).
- 1950 – Alma Karlin, esloveniar idazlea, poeta, bidaiaria, etnologoa eta poliglota (j. 1889).
- 1955 – Yves Tanguy, frantziar-estatubatuar margolaria (j. 1900).
- 1959 – Lillian Elliott, kanadar aktorea (j. 1874).
- 1975 – Shojiro Sugimura, japoniar futbolaria (j. 1905).
- 1988 – Seán MacBride, irlandar politikaria, Amnesty Internationaleko lehendakaria eta 1974ko Bakearen Nobel Saria (j. 1904).
- 1994 –
- Georges Cziffra, hungariar piano jotzailea (j. 1921).
- Harry Nilsson, estatubatuar abeslari eta egile abeslaria (j. 1941).
- 1996 – Moshoeshoe II.a, Lesothoko erregea (j. 1938).
- 1997 – Francesc de Cabo, kataluniar politikari eta iraultzailea (j. 1910).
- 1998 – Junior Wells, estatubatuar musikaria, blues musikaren historiako musikari onenetako bat (j. 1934).
- 2000 – Željko Ražnatović, serbiar buruzagi paramilitarra, eraila (j. 1952).
- 2003 – Linda Braidwood, estatubatuar arkeologoa, historiaurrean aditua (j. 1909).
- 2005 – Victoria de los Ángeles, kataluniar opera-kantaria, sopranoa (j. 1923).
- 2006 – Jaber Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah, Kuwaiteko emirra (j. 1996).
- 2009 – Maurice Chappaz, suitzar idazle eta itzultzailea (j. 1916).
- 2010 – Marshall Warren Nirenberg, estatubatuar biokimikaria, 1968ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1927).
- 2011 – Susannah York, ingeles aktorea (j. 1939).
- 2012 – Manuel Fraga, galiziar politikari frankista, Espainiako eskuinaren XX. mendeko politikari garrantzitsuenetarikoa (j. 1922).
- 2013 – Nagisa Oshima, japoniar zinema-zuzendaria (j. 1932).
- 2017 – Isidro Baldenegro, mexikar lider ekologista historikoa (j. 1966).
- 2018 –
- Dolores O'Riordan, irlandar indie eta rock alternatibo abeslari eta konposatzailea, The Cranberries taldeko bokalista (j. 1971).
- Óscar Pérez, venezuelar poliziakide, aktore eta disidente politikoa, Nicolás Maduro presidentearen aurkako polizia-disidentziaren burua (j. 1981).
- 2023 –
- Jane Cederqvist, suediar igerilaria (j. 1945).
- Mursal Nabizada, afganistandar emakume politikari eta parlamentaria (j. 1993).
- 2024 – Anita Sirgo, asturiar ekintzaile komunista (j. 1930).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Maore eta Mauro.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2260
Multimedia: 15 January / Q2260
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
