Bazylika konkatedralna Świętej Trójcy w Chełmży

Konkatedra Świętej Trójcy
w Chełmży

A/381 z 17 października 1929 i 29 grudnia 1952
bazylika mniejsza, konkatedra
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Chełmża
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Mikołaja Biskupa w Chełmży
Wezwanie	Świętej Trójcy
Historia Data zakończenia budowy 1251-II ćw. XIV w.
Dane świątyni Styl gotyk ceglany Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 1 Liczba naw 3 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 51 3
Położenie na mapie Chełmży Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży
Położenie na mapie Polski Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży
Położenie na mapie powiatu toruńskiego Konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży
53°11′10,967″N 18°36′50,400″E/53,186380 18,614000
Multimedia w Wikimedia Commons

Bazylika konkatedralna Świętej Trójcy w Chełmży – dawna katedra biskupstwa chełmińskiego. Od 1982 roku bazylika mniejsza a od 1994 roku konkatedra diecezji toruńskiej.

Historia

 Osobny artykuł: diecezja chełmińska.

 Zobacz też kategorię: Pochowani w bazylice konkatedralnej Świętej Trójcy w Chełmży.

Usytuowany na skarpie nad brzegiem jeziora, wznoszony etapami od 1251 roku do II ćw. XIV w. W czasie budowy katedra była dwukrotnie niszczona najazdami Prusów (1267 i 1286), a w 1422 roku, w wyniku najazdów litewsko-tatarskich, nastąpił pożar kościoła (założono wtedy nowe sklepienia). Do ważniejszych późniejszych prac budowlanych należy podwyższenie i zwieńczenie w 1692 roku barokowym hełmem północnej wieży fasady. Katedra chełmżyńska poniosła dość duże straty w XIX i XX w. W 2. poł. XIX w. rozebrano przylegające do kościoła gotyckie krużganki i zabudowania kapituły. W 1906 roku zastąpiono pierwotny gotycki portal zachodni neogotycką kruchtą. W 1950 roku wybuchł pożar, który zniszczył dachy, część sklepień nawy głównej, hełm wieży oraz belkę tęczową. Odbudowa w latach 1968-1971 przywróciła kościołowi dawny wygląd.

Świątynię odwiedziło wielu polskich królów: Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt August, Zygmunt III Waza wraz z synem Władysławem IV oraz Jan III Sobieski, który podarował kościołowi zdobyty podczas odsieczy wiedeńskiej i zachowany do dzisiaj czaprak Kara Mustafy. Obecni w niej byli również prezydenci Stanisław Wojciechowski oraz Ignacy Mościcki. W 1966 roku kazanie w kościele wygłosił prymas Stefan Wyszyński^{[potrzebny przypis]}.

Architektura

Jest to kościół gotycki, trójnawowy, o korpusie halowym, z transeptem i dwiema wieżami od zachodu, z których w pełnej wysokości zrealizowano tylko jedną (północną). Nawy boczne są dwa razy węższe od nawy głównej. Jego architektura łączy ze sobą elementy typowej architektury katedralnej, tj. transept, dwuwieżową fasadę i wieżyczki przy transepcie, z formami charakterystycznymi dla architektury zakonów żebraczych (franciszkanów i dominikanów), do których należy prostokątne prezbiterium bez obejścia. Z zewnątrz szczególnie bogato opracowany jest szczyt wschodni szczyt prezbiterium, dzielony blendami z maswerkami i zwieńczony sterczynami. Wnętrze jest przestronne, dzielone ośmiobocznymi filarami, wspierającymi sklepienia gwiaździste^[1].

Wyposażenie wnętrza

Gotyk (do XVI w.)

• fragment płyty nagrobnej wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Siegfrieda von Feuchtwangena, zmarłego w 1311 roku
• Grupa Ukrzyżowania z 1422 roku, z korpusem rzeźby Jezusa pokrytym skórą zwierzęcą oraz ludzkimi włosami - dzieło warsztatu toruńskiego lub gdańskiego
• rzeźby z dawnego łuku tęczowego: krucyfiks, Matka Boska Bolesna, św. Jan Ewangelista i św. Maria Magdalena (z początku XVI w.)

Renesans (XVI w.)

• stalle fundowane w 1519 roku przez biskupa Jana Konopackiego, przekształcone w początku XVII w., z fragmentami późnogotyckimi
• nagrobek biskupa Piotra Kostki (zm. 1595 roku) w prezbiterium, z arkadową wnęką mieszczącą postać zmarłego przedstawioną jako śpiąca osoba – prawdopodobnie dzieło warsztatu krakowskiego
• ambona z 1604, fundacji biskupa Wawrzyńca Gembickiego, przekształcona w 1676 roku

Barok (XVII-XVIII w.)

• ołtarz główny z ok. 1650 roku, zrealizowany przez warsztat miejscowy według projektu G. B. Ghisleniego, fundacji biskupa Andrzeja Leszczyńskiego
• obraz Zdjęcie z Krzyża według Rubensa (na podstawie grafiki), ok. poł. XVII w.
• epitafium biskupa chełmińskiego Adama Kosa, zm. 1661 roku, z popiersiem zmarłego atrybuowanym G. Rossiemu
• obraz Pokłon Trzech Króli Luki Giordano z przełomu XVII i XVIII w.
• ołtarz Św. Krzyża, według projektu G. B. Cocchiego, ze zwieńczeniem w postaci korony, z poł. XVIII w.
• ołtarz z obrazem przedstawiającym bł. Jutę, przypisywanym T. Kuntze (poł. XVIII w.)^[2]

Galeria

Ołtarze

Ołtarz główny z ok. 1650 r.

Późnobarokowy ołtarz Krzyża Świętego w północnym ramieniu transeptu

Płaskorzeźba w antependium ołtarza Krzyża Św.

Barokowy ołtarz boczny

Barokowy ołtarz MB Bolesnej (Chełmińskiej)

Epitafia i nagrobki

Renesansowy nagrobek biskupa Piotra Kostki herbu Dąbrowa

Barokowe epitafium biskupa Tomasza Czapskiego herbu Leliwa

Epitafium biskupa Kazimierza Szczuki herbu Grabie

Epitafium kanonika Wojciecha Krzywkowskiego herbu Półkozic

Epitafium biskupa Macieja Bystrama herbu Tarnawa

Zobacz też

• Biskupi toruńscy
• Metropolia gdańska
• Biskupi chełmińscy
• Ziemia chełmińska
• Piesza Pielgrzymka Diecezji Toruńskiej na Jasną Górę

Przypisy