1648

Ovo je članak o godini 1648.

Godina 1648 (MDCXLVIII) bila je prijestupna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u subotu po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

1648 na Wikimedijinoj ostavi

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• januar - U Poljskoj-Litvaniji počinje kozački Ustanak Hmeljnickog - početak ukrajinskog rata za oslobođenje i poljskog opadanja.
• januar - Crnogorski zbor s vladikom Visarionom Kolinovićem i spahijom Martinom zatražio od Mletaka priznanje povlastica kakve imaju pod Turcima, plus da ne moraju plaćati porez; traže i uvođenje dužnosti guvernadura^[1].
• 27. 1. - Engleski Dugi parlament prekida pregovore sa kraljem Čarlsom I.
• 30. 1. - Dogovoren Münsterski mir kojim je okončan Osamdesetogodišnji rat između Španije i Nizozemske, čija je nezavisnost priznata (stupa na snagu 15. maja).
• 4. 2. - Stala kuga u Zagrebu, kasnije tijekom godine građani po zavjetu napravili crkvu sv. Roka na Peneznoj gorici^[2].
• 11. 2. - Mitropolit raški Gavrilo izabran na crkvenom saboru u Morači za novog srpskog patrijarha (do 1655); odlučeno da se nastave pregovori sa rimskom crkvom^[3].
• februar - Kotarski morlaci Stevana Subotića/Stjepana Sorića zapalili Vakuf, Strmicu, Plavno i Butišnicu, s njima se u Kotare (Obrovac, Karin, Nadin, Vrana) doseljavaju novi morlaci. Vuk Mandušić i Sorić zatim zauzimaju Drniš. Mlečani uzimaju Knin bez otpora i pale Vrliku i opet Skradin^[4].

• 23. 3. - Potpisan Ugovor iz Concordije: malo karipsko ostrvo Sveti Martin podeljeno između Francuske i Holandije.
• 15 - 31. 3. - Mlečani osvojili Klis (Leonardo Foskolo od Mehmeda Mustajbegovića, a Subotić i Mandušić su sprečili bosanskog Tekeli Mehmed-pašu da dođe gradu u pomoć)^[5].
• 31. 3. - Razoran zemljotres u Vanu, na istoku Turske.

April/Travanj – Jun/Lipanj

• april, početkom - Mlečani uzeli Sinj.
• 5. 4. - Španci povratili Napulj - kraj kratkotrajne Napuljske Republike (Francuzi će do avgusta biti dva puta poraženi u pokušaju povratka).
• april - Morlaci se zaleću čak do Save^[6].
• 19. 4. - Prva bitka kod Guararapesa: Portugalci porazili Holanđane na severu Brazila.
• 24. 4. - 26. 5. - Kandijski rat: Mlečani blokirali Dardanele^[7], kao i sledeće zime^[8].
• 25. 4. - 22. 4. - Zasjedanje krajiškog povjerenstva u Varaždinu - bez sporazuma između Hrvata i Nijemaca^[2].
• proljeće - Velika glad u Hrvatskoj, kao i u Kranjskoj i Štajerskoj, usljed nerodne 1647; mnogi kmetovi odlaze u tursku Slavoniju^[2].
• proleće - Vuk Mandušić napadao Ključ - paljevina, ubio zarobljene jer su ga u povratku napadali^[9].

• 1. 5. - Većina Varaždina izgorjela u požaru, uključujući isusovački samostan i gimnaziju^[2].
• 1. 5. - Turci započinju 21-godišnju opsadu mletačke Kandije - najduža opsada u istoriji.
  • U vezi s Kandijskim ratom započinje drugi period budžetskog deficita u Osmanskoj carevini (do 1670)^[10].
• 1. 5. - Frederik III je novi kralj Danske i Norveške.
• maj - Vojska pobunjenog guvernera Sivasa Varvar Ali-paše poražena kod Ankare a on pogubljen^[11].
• 16. 5. - Bitka kod Žovtih Voda: kozačko-tatarska pobeda nad poljsko-litvanskim snagama.
• 17. 5. - Tridesetogodišnji rat: Bitka kod Zusmarshausena je franko-švedska pobeda.
• jun, početkom - Pop Subotić (Sorić) i Petar Smiljanić upadaju u Liku - pale i dovode nove morlake sa sobom^[12].
• 14. 6. - Bitka kod Wevelinghovena je još jedan poraz carskih snaga u Nemačkoj.
• jun - jul? - Istanbul pogođen razornim zemljotresom.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 25. 7. - 1. 11. - Bitka za Prag je poslednji okršaj Tridesetogodišnjeg rata - Šveđani nisu mogli uzeti grad ali su zauzeli i opljačkali zamak (npr. Codex Gigas).
• jul - Uskoci napadaju Ribnik ali ih dočekala turska vojska - Petar Smiljanić gine, a Subotić uhvaćen i ubijen mučenjem.
  • Nakon ovoga Derviš-paša šalje Ferhad-bega Pašića u okolinu Splita i Husein-bega u Ravne kotare. Gine Grigorije Subotić a za harambašu postavljen Vuk Mandušić.
• 31. 7. - Vuk Mandušić poginuo u okršaju s Turcima kod Zečeva blizu Đevrsaka u sačekuši za Husein-bega. Šibenske morlake preuzima njegov sestrić Tadija Vrančić^[13].
• leto - Novi bosanski namesnik je Derviš-paša, Turci napadaju Primorje^[14].
• leto - Uskoci zapalili Prusac u Bosni, braća Miljkovići stigli do Save i potopili brod sa ratnom opremom^[13].
• leto - Peraštani zarobili niz dubrovačkih brodova^[15].
• 5. 8. - Iznenada umro ugarski palatin Ivan III. Drašković.
• 8. 8. - Pobuna u Carigradu zbog novog poreza, linčovan veliki vezir Hezarpare Ahmed-paša - nasleđuje ga Sofu Mehmed-paša.
• 12. 8. - Dvorskim udarom zbačen sultan Ibrahim I (ubijen šest dana kasnije), postavljen mali Mehmed IV (vl. do 1687), njegova baka Kösem Sultan je regent do 1651.
• avgust - U Francuskoj izbija Prva Fronda ("parlamentarna" tj. sudijska) - malo borbi.
• avgust - Sava Stanislavić postavljen za novog marčanskog episkopa (do 1661)^[16].
• 16. 8. - Omanski imam Nasir bin Murshid al-Yaribi poslao vojsku na portugalski Muscat - grad pada do 1650.
• 19. 8. - Pobeda Olivera Cromwella nad rojalistima i Škotima u Bitci kod Prestona.
• 20. 8. - Bitka kod Lensa: francuska pobeda nad Špancima na severu Francuske.
• c. 30. 9. - Semjon Dežnjov obišao rt (po njemu nazvan) i prvi prošao Beringovim prolazom - za šta će šire saznati mnogo kasnije.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 11. 10. - Đorđe II Rakoci je novi erdeljski knez (do 1660).
• 24. 10. - Potpisivanjem ugovora iz Münstera i Osnabrücka zaključen je Westfalski mir kojim je okončan Tridesetogodišnji rat. Vladari Carskih država odlučuju o zvaničnoj veri a manjine uživaju toleranciju. Smanjena careva prava. Mnoge teritorijalne izmene.
• novembar - Jan II Kazimir je novi vladar Poljske i Litvanije (do 1668).
• 26. 11. - Brevom Zelo domus Dei papa Inocent X. odbacuje verske odredbe Westfalskog mira - bez efekta.
• decembar? - Providur Leonardo Foscolo otplovio za Boku Kotorsku^[17].
• decembar - Prajdova čistka: vojni udar Armije novog uzora kojim su uklonjeni neki članovi engleskog Dugog parlamenta - nastaje Krnji parlament.
• decembar? - Dabrovi ratovi: Irokezi naoružani od Holanđana pokrenuli razorni napad na Ataronchronon Indijance.

Kroz godinu

• Leonardo Foscolo zauzima Klis; Mlečani zauzeli i Skradin^[2].
• Franjevci zbog straha od turske odmazde napustili Visovac i smjestili se u Šibeniku oko tzv. palače Foscolo - začetak samostana sv. Lovre.^[18]
• Prvi put se pominje manastir Savina kod Herceg Novog.
• Šabtaj Cvi iz Smirne proglasio da je mesija.
• Izgrađena glavna zgrada Taj Mahala.
• Izgrađena Crvena palača u Delhiju, rezidencija mogulskih careva.
• Traktat Mathematical Magick Johna Wilkinsa o mehaničkim napravama.
• U Parizu osnovana Académie royale de peinture et de sculpture.
• Francuzi zauzeli karipsko ostrvo Saint Barthélemy.
• Osnovan Simbirsk (dan. Uljanovsk).
• Blaise Pascal uz pomoć zeta utvrdio da se atmosferski tlak mjenja u zavisnosti od visine.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1648.

• 26. 4. - Pedro II, kralj Portugala i Algarve († 1706)
• 5. 8. - Guichard Joseph Duverney, anatom († 1730)
• ? - Toma Raspasani, albanski monah

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1648.

• 28. 2. - Kristijan IV, kralj Danske i Norveške (* 1577)
• 12. 3. - Tirso de Molina, književnik (* 1579)
• 20. 5. - Vladislav IV., kralj Poljske i veliki vojvoda Litvanije (* 1595)
• 31. 7. - Vuk Mandušić, uskočki harambaša (* ?)
• 5. 8. - Ivan III. Drašković, ugarski palatin (* 1595-1603?)
• 18. 8. - Ibrahim I, osmanski sultan (* 1615)
• 1. 9. - Marin Mersenne, matematičar (* 1588)
• 20. 9. - Ivan Lukačić, skladatelj (* 1575?)
• 11. 10. - Đorđe I Rakoci, erdeljski knez (* 1593)
• 25. 11. - Daišan, mandžurski državnik (* 1583)
• 30. 11. - Cvijeta Zuzorić, pjesnikinja (* ca. 1552)

Reference

Literatura

• Rudolf Horvat, Ban Nikola Zrinski mladji (hr Wikisource)
• Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters. Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing; 1 January 2009. ISBN 978-1-4381-1025-7.
• Stanford J. Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 1, Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808. Cambridge University Press; 29 October 1976. ISBN 978-0-521-29163-7.
• Kenneth Meyer Setton. Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century. American Philosophical Society; 1991. ISBN 978-0-87169-192-7.
• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Treća knjiga, prvi tom, Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699, SKZ Beograd 1993, ISBN 86-379-0383-5