Płachetka zwyczajna

Płachetka zwyczajna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	zasłonakowate
Rodzaj	zasłonak
Gatunek	płachetka zwyczajna
Nazwa systematyczna
Cortinarius caperatus (Pers.) Fr. Epicr. syst. mycol.: 256 (Uppsala, 1838)
Multimedia w Wikimedia Commons

Płachetka zwyczajna (Cortinarius caperatus (Pers.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Cortinarius, Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1796 Christian Hendrik Persoon, nadając mu nazwę Agaricus caperatus. Później zaliczany był także do rodzajów Dryophila, Rozites lub Pholiota. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1838 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Cortinarius^[1].

Synonimy naukowe^[2]:

Polską nazwę nadał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskiej literaturze mykologicznej gatunek ten znany też był pod nazwami bydlarka, płachetka, płachta, turek, rozeta pomarszczona^[3] lub płachetka kołpakowata^[4]. W wyniku badań filogenetycznych przeniesiony został do rodzaju Cortinarius (zasłonak), tak więc nazwy polskie stały się niespójne z nazwą naukową.

Morfologia

Kapelusz

Średnica 4–12 cm, u młodych grzybów jest jajowaty i półkulisty, później szerokodzwonkowaty, u starszych płaski z tępym garbem. Młode owocniki są oszronione. W okresie suchej pogody staje się pomarszczony i na brzegach popękany. Początkowo ma kolor siwofioletowy, siwawy i na brzegach resztki osłony. Starsze okazy mają kolor od skórzastożółtego do beżowobrązowego^[5].

Blaszki

W młodym owocniku gliniastożółte, później rdzawobrązowawe, gęste, wycięte w ząbek, początkowo zakryte białą osłonką^[6].

Trzon

Wysokość 7–15 cm, grubość 1–3 cm. Jest cylindryczny, pełny, u nasady bulwiasto rozszerzony. Ma wąski białawo-żółtawy pierścień, powyżej którego jest płatowaty, poniżej włóknisty i prążkowany. Kolor od białawego poprzez kremowy do ochrowego^[5].

Miąższ

Biały albo bladokremowy. Smak nieznaczny, zapach niewyraźny^[5].

Wysyp zarodników

Rdzawożółty. Zarodniki migdałowate i brodawkowane o średnicy 11–14 × 7–9 µm^[4].

Gatunki podobne

Młode owocniki o srebrzystofioletowym kapeluszu są podobne do zasłonaka wonnego (Cortinarius traganus), ten jednak ma nieprzyjemny zapach i blaszki zasłonięte zasnówką^[5]. Podobna jest też aksamitkówka złota (Phaeolepiota aurea), ale to w Polsce gatunek rzadki, ma kapelusz złotożółty i pierścień wyraźnie prążkowany^[4]. Dorosłe zasłonaki kołpakowate o ochrowej barwie są podobne do kilku innych gatunków zasłonaków, szczególnie, gdy już utracą błoniasty pierścień^[7].

Występowanie i siedlisko

Opisano występowanie tego gatunku tylko w Ameryce Północnej i Europie^[8]. W Europie Środkowej, szczególnie w północnych regionach jest dość pospolity, w innych rzadki^[7]. W Polsce również pospolity jest tylko w niektórych okolicach^[9].

Grzyb naziemny. Rośnie w lasach świerkowych i sosnowych na ubogich i kwaśnych glebach piaszczystych, zarówno na wilgotnych, jak i suchych. Często występuje w sąsiedztwie porostu chrobotka kubkowego i mchu bielistki siwej. Na podłożu wapiennym w ogóle nie występuje^[7]. W Polsce owocniki pojawiają się od lipca do października^[4].

Znaczenie

Grzyb mykoryzowy^[3] jadalny^[4]. Nazwy zwyczajowe: niemka, kołpak, turek, podbołotuszka. Dobry do marynowania w occie. Łatwo robaczywieje. Dopuszczony do obrotu handlowego i przetwórstwa na terenie Polski^[10]. Istnieją jednak podobne, lecz trujące gatunki zasłonaków i z tego powodu grzyb ten nie powinien być zbierany przez mniej doświadczonych grzybiarzy^[7].

Przypisy