Orogeneza kaledońska

Ten artykuł od 2021-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Orogeneza kaledońska – ruchy górotwórcze trwające od późnego kambru po wczesny dewon. Największe nasilenie w Ameryce Północnej osiągnęły u schyłku ordowiku i na początku syluru (faza takońska), a w Europie na przełomie kambru i ordowiku oraz pod koniec syluru. W wyniku fałdowania kaledońskiego powstały góry zwane kaledonidami.

Fazy orogeniczne:

• finmark (kambr - ordowik) – powstały Góry Skandynawskie
• grampian (kambr - ordowik) – powstała Szkocja i Szwecja; morze wycofało się
• sardyńska (kambr - ordowik) – przerwa w sedymentacji; regresja morza w Ameryce Północnej
• sandomierska (wczesny ordowik po wczesnym tremadoku) – wypiętrzenie Gór Świętokrzyskich
• takońska (ordowik - sylur) – w Europie następuje zmiana facji (spłycenie)
• ardeńska/eryjska (koniec syluru) – wypiętrzenie Ardenów oraz Irlandii
• orkadyjska (ems) – wypiętrzenie Orkadów, Reńskich Gór Łupkowych, Spitsbergenu
• akadyjska (środkowy dewon) – wypiętrzenie Appalachów, Kanady oraz pogłębienie bruzdy środkowo-polskiej, powstanie północnej Anglii

Powstały wówczas:

• Góry Kaledońskie, Grampiany i Góry Skandynawskie
• północno-wschodnia część Appalachów (Ameryka Północna)
• góry zachodniego Kazachstanu
• północny Tienszan (Azja)
• Sajany (Azja)
• Ałtaj (Azja)
• Góry Jabłonowe (Azja)
• Góry Świętokrzyskie (Polska)
• góry Flinders (Australia)
• Wyspy Brytyjskie
• Grenlandia

Nazwa orogenezy pochodzi od słowa Caledonia, oznaczającego po łacinie Szkocję.

Według teorii tektoniki płyt orogen kaledoński powstał w wyniku zamknięcia hipotetycznego oceanu Iapetus. W sylurze doszło do kolizji kontynentu Baltiki z Laurencją i Avalonią w wyniku czego powstał superkontynent Laurosja (Eurameryka), wchodzący obecnie w skład Ameryki Północnej, Europy i Grenlandii.

Na terenie dzisiejszej Polski podczas orogenezy kaledońskiej dość intensywne ruchy działały na terenie dzisiejszych Gór Świętokrzyskich, gdzie doszło do częściowych fałdowań i wypiętrzania niektórych rejonów. W znacznie mniejszym stopniu ruchy kaledońskie wpłynęły na warunki sedymentacji w obszarze dzisiejszych Sudetów, choć również tu obserwuje się zmiany facjalne, bardzo ograniczony przestrzennie metamorfizm i fałdowania związane z niewielkimi ruchami tektonicznymi. Obszary dzisiejszych Gór Świętokrzyskich, a zwłaszcza Sudetów zostały geologicznie ukształtowane przede wszystkim w wyniku działania orogenezy hercyńskiej.