Marsz Niepodległości

Marsz Niepodległości
Ilustracja
Marsz Niepodległości (2021)
Jeszcze Polska nie zginęła (2023)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Data

11 listopada

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Uczestnicy marszu zbierający się na schodach galerii handlowej Złote Tarasy (2021)

Marsz Niepodległości – manifestacja w postaci przemarszu ulicami Warszawy, odbywająca się w dniu 11 listopada.

Marsz Niepodległości został zainicjowany przez nacjonalistyczne organizacje polityczne: Młodzież Wszechpolską i Obóz Narodowo-Radykalny. Od 2011 organizatorem marszu jest Stowarzyszenie Marsz Niepodległości, do którego należą m.in. działacze tych organizacji.

Zgodnie z deklaracją organizatorów Marsz Niepodległości jest elementem świętowania obchodów Narodowego Święta Niepodległości oraz demonstracją przywiązania do polskiej tradycji i patriotyzmu. Przeciwnicy marszu (środowiska lewicowe Porozumienia 11 Listopada, w którego skład wchodzą m.in. Kampania Przeciw Homofobii, „Krytyka Polityczna”, Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”[1] i Młodzi Socjaliści[2]) zarzucają mu promowanie faszyzmu i antysemityzmu, a także rasizmu[3][4]. Według brytyjskiego dziennika „The Independent” głoszone są poglądy ksenofobiczne i białej supremacji[5], natomiast według artykułu w dzienniku „Rzeczpospolita” marsz „został w wielu zagranicznych i krajowych mediach przedstawiony nieodpowiedzialnie”, a niektórzy dziennikarze gazet, w tym reporter „The Washington Post”, dostarczali na jego temat nieprawdziwych wiadomości[6]. Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych stwierdziło natomiast, że nieuprawnione jest opisywanie jako dominujących tych elementów marszu, które miały charakter wyłącznie incydentalny[7].

Historia

Przed 2010

Do 2009 Marsz Niepodległości skupiał jedynie środowiska nacjonalistyczne[8]. Brało w nim udział kilkaset osób.

2010

Ze względu na ostrą krytykę środowisk lewicowych i „Gazety Wyborczej” Marsz stał się tematem dyskusji publicznej. W demonstracji wzięły udział osoby z różnego rodzaju organizacji prawicowych oraz środowisk kibicowskich. Podczas marszu zatrzymano grupę osób oskarżoną o napaść na policjantów. Był w niej między innymi blokujący marsz Robert Biedroń[9] i wielu członków Marszu Niepodległości.

2011

Przemarsz przez plac Konstytucji (2011)

Według organizatorów w 2011 w Marszu wzięło udział około 20 tysięcy osób[10][11]. Już po zebraniu się uczestników Marszu Niepodległości i Kolorowej Niepodległej doszło do pierwszych starć między uczestnikami imprez. Ponad dwie godziny przed rozpoczęciem Marszu grupa około 100 osób z organizacji lewicowych, próbujących blokować Marsz, zaatakowała policjantów na rogu ul. Nowy Świat i ul. Świętokrzyskiej. Znajdujący się wśród nich, uzbrojeni niemieccy anarchiści z Antify zaatakowali uprzednio członków grup rekonstrukcyjnych, ubranych w historyczne mundury[12][13][14].

Na placu Konstytucji, gdzie zbierali się uczestnicy Marszu, część zgromadzonych osób napierała na kordon policji. Policja użyła gazu i armatek wodnych, na co demonstranci odpowiedzieli kamieniami i petardami. Na placu Na Rozdrożu podpalono samochód transmisyjny stacji telewizyjnej TVN24 i próbowano go przewrócić. W różnych miejscach miasta podczas zajść miały też miejsce ataki na dziennikarzy przez zamaskowanych sprawców[15][16][17]. Policja zatrzymała około 210 osób, w tym 92 niemieckich anarchistów[18][19].

Policja zaatakowała demonstrantów. Za pobicia demonstranta Daniela K. nieumundurowany policjant na służbie Karol C. został skazany przez Sąd Okręgowy w Warszawie na 1,5 roku pozbawienia wolności, w zawieszeniu na 3 lata, oraz zakaz wykonywania zawodu policjanta przez 8 lat.[20][21]

2012

Marsz Niepodległości (2012)
Policja zabezpieczająca marsz (2012)

Hasłem tego marszu było „Odzyskajmy Polskę”. Służby policyjne i niektóre media określiły frekwencję na maksymalnie 25 tysięcy osób[22]. Inne media donosiły o „znacznym przekroczeniu zakładanych przez organizatorów 50 tysięcy osób”[23]. W odróżnieniu od manifestacji w poprzednich latach, organizacje lewicowe skupione w „Porozumieniu 11 Listopada” postanowiły nie blokować prawicowej manifestacji, lecz zorganizowały własny marsz, który odbył się przed rozpoczęciem Marszu Niepodległości[24].

Marsz rozpoczął w okolicy ronda Romana Dmowskiego. Do pierwszych starć doszło już po przejściu kilkuset metrów. Na ulicy Marszałkowskiej grupa stojących na przodzie marszu, zamaskowanych chuliganów odłączyła się od reszty uczestników i obrzucała racami, petardami oraz koszami kordon policji chroniący demonstrację[25]. Funkcjonariusze zabezpieczający marsz odpowiedzieli użyciem gazu pieprzowego i broni gładkolufowej. Po starciach które wywiązało się między policją a uczestnikami marszu na komisariaty doprowadzono 176 osób, spośród których zarzuty postawiono 7 osobom (czynna napaść na funkcjonariuszy)[26]. Po zamieszkach marsz czasowo zatrzymano i podzielono na dwie grupy[27].

Ze strony organizatorów marszu pojawił się zarzuty o przekroczenie przez policję uprawnień, niedopełnienie obowiązków i rozproszenie zgromadzenia. Po zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa przez służbę prawną Marszu Niepodległości styczniu 2013 Prokuratura Okręgowa w Warszawie wszczęła postępowanie w sprawie działań policji podczas Marszu Niepodległości[28]. Postępowanie zostało umorzone wobec braku znamion czynu zabronionego[29].

2013

Widoczne wśród maszerujących flagi z symbolem falangi (2013)

Hasłem marszu było „Idzie nowe pokolenie!”[30]. Według oświadczenia organizatorów Marszu Niepodległości 2013 wzięło udział około kilkudziesięciu tysięcy osób[30].

Podczas Marszu doszło do incydentów poza ustaloną trasą jego przebiegu. Było to spalenie instalacji artystycznej „Tęcza” na placu Zbawiciela, atak uczestników marszu na teren squatu Przychodnia[31] oraz wywołanie zamieszek pod ambasadą Rosji[32]. Spotkało się to z reakcją władz Rosji.[33]

Analizując zapisy miejskiego systemu monitoringu, Ratusz poinformował, iż odpowiedzialni za zniszczenia odłączali się od marszu, a następnie wracali między jego uczestników przy braku reakcji ze strony organizatorów. W trakcie zamieszek rannych zostało 19 osób w tym dwunastu policjantów[34][35].

W maju 2014 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia umorzył sprawę w sprawie podpalenia budki przy ambasadzie Rosji, nie składając aktu oskarżenia przeciwko jednemu z uczestników Marszu Niepodległości (osobie pierwotnie zatrzymanej i oskarżonej o ten czyn[36]). 18 maja 2015 dziennikarz śledczy Cezary Gmyz z tygodnika „Do Rzeczy” upublicznił fragment podsłuchanej rozmowy szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego Pawła Wojtunika z minister rozwoju regionalnego Elżbietą Bieńkowską w ramach tzw. „afery podsłuchowej”, w której miała być poruszana kwestia rzekomego zlecenia przez ministra spraw wewnętrznych Bartłomieja Sienkiewicza podpalenia budki na terenie ambasady Rosji podczas Marszu Niepodległości 2013[37][38].

2014

Uczestnicy marszu stojący na dachu kiosku z odpalonymi czerwonymi racami (2014)

Przebieg Marszu Niepodległości 2014 został zaplanowany przez organizatorów z uwzględnieniem podczas przemarszu oddania hołdu Romanowi Dmowskiemu w 150. rocznicę urodzin pod warszawskim obeliskiem upamiętniającym go[39]. Marszowi w 2014 nadano hasło „Armia Patriotów”[40]. Podczas pochodu z Marszu wyłoniła się kilkusetosobowa grupa agresywnych osób. Chuligani zaatakowali Straż Marszu na czele pochodu, a później, na rondzie Waszyngtona starli się z policją. Na komendę doprowadzono ponad 275 osób. W zamieszkach zostało rannych 51 policjantów oraz 24 osoby cywilne[41].

2015

Manifestujący wraz z hasłem Marszu Niepodległości: Polska dla Polaków, Polacy dla Polski (2015)

Marsz odbył się pod hasłem „Polska dla Polaków, Polacy dla Polski”[42]. Zbiórka uczestników miała miejsce na Rondzie im. Romana Dmowskiego, ale w odróżnieniu od poprzednich edycji wydarzenia, została wyznaczona na 14:00, czyli o godzinę wcześniej. Trasa pochodu była niemal powtórzeniem trasy z 2014 roku, jedyną modyfikacją było pominięcie Ronda Jerzego Waszyngtona – uczestników po zejściu z mostu Poniatowskiego skierowano w prawo objazdem, a następnie ulicą Wybrzeże Szczecińskie pod Stadion Narodowy. W czasie marszu doszło do mniejszych incydentów, a frekwencję oceniono na co najmniej 70 tysięcy do ponad 100 tysięcy osób[43].

2016

Marszowi w 2016 roku nadano hasło „Polska bastionem Europy”[44]. Przed 11 listopada organizatorzy zakładali, że ulicami Warszawy przejdzie około 50 tysięcy osób[44]. Według szacunków policji w marszu wzięło udział 75 tysięcy osób (organizatorzy podali 100 tysięcy osób)[44]. Uczestnicy marszu wyruszyli z Ronda im. Romana Dmowskiego i przeszli przez Aleje Jerozolimskiej i Most Poniatowskiego. Pochód zakończył się na błoniach PGE Narodowego[45]. Podczas marszu odczytano list prezydenta Polski Andrzeja Dudy[44]. Według rzecznika komendanta głównego policji młodszego inspektora Mariusza Ciarki doszło do mniejszych incydentów – policja zwracała jednak uwagę ochronie manifestacji na odpalane petardy, które mogły zaszkodzić zdrowiu i życiu uczestników[44].

2017

Przed edycją z 2017 decyzją wojewody mazowieckiego Marsz Niepodległości został zarejestrowany jako zgromadzenie o charakterze cyklicznym na okres kolejnych czterech lat, w ramach którego określono stałą trasę od Ronda Romana Dmowskiego do terenu na błoniach Stadionu Narodowego.[46]. W związku z tym kontrmanifestacje w pobliżu trasy przebiegu marszu były nielegalne[46].

Marsz odbył się pod hasłem „My chcemy Boga”[47]. Przed wyruszeniem marszu odbyła się msza święta (według początkowych zapowiedzi miała to być tzw. msza trydencka, później jednak zmieniono formę na mszę w języku polskim)[48]. Trasa była taka sama jak w 2016 roku. Według komendanta głównego policji nadinsp. Jarosława Szymczyka w warszawskim Marszu Niepodległości wzięło udział około 60 tysięcy uczestników[49]. Marsz w Warszawie zabezpieczało 6,1 tysiąca policjantów[49]. Na zaproszenie organizatorów marszu, jednym z jego uczestników był włoski nacjonalistyczny[50] polityk, określający się jako faszysta Roberto Fiore[51][52].

Podczas Marszu zatrzymano 45 kontrmanifestujących, którzy rzekomo mieli propagować faszyzm. Żadnej z osób nie przedstawiono zarzutów[53][54][55].

2018

Uczestnicy marszu na rondzie Romana Dmowskiego (2018)
Uczestnicy marszu z Węgier (2018)

Edycja Marszu Niepodległości wpisała się w obchody 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę.

W dniu 7 listopada 2018 prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz poinformowała, że zakazała organizacji Marszu Niepodległości 11 listopada 2018, motywując to rzekomą niemożnością zapewnienia bezpieczeństwa oraz przypuszczalnymi treściami agresywnego nacjonalizmu[56]. Po odwołaniu od tej decyzji złożonym przez Stowarzyszenie Marsz Niepodległości w dniu 8 listopada 2018 Sąd Okręgowy w Warszawie wydał postanowienie o uchyleniu decyzji prezydent Warszawy[57]. Po złożeniu zażalenia przez urząd m. st. Warszawy 10 listopada 2018 Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił je, podtrzymał rozstrzygnięcie SO, a tym samym uprawomocniło się uchylenie zakazu organizacji marszu[58].

Wskutek wydania ww. zakazu organizacji Marszu Niepodległości Stowarzyszenie Marszu Niepodległości uzgodniło, że odbędzie się wspólny marsz wspólnotowy, współorganizowany z rządem Mateusza Morawieckiego[59][60][61]. Na początku całej manifestacji o godz. 15 na rondzie Romana Dmowskiego w Warszawie z przemówieniem wystąpił prezydent RP Andrzej Duda, który objął honorowym patronatem marsz pod nazwą „Dla Ciebie Polsko”, w którym następnie przeszedł wraz z m.in. przedstawicielami rządu RP[62]. W dalszej kolejności przeszedł pierwotnie planowany Marsz Niepodległości, organizowany w edycji 2018 pod hasłem „Bóg, Honor, Ojczyzna”[63][64][63][64].

Frekwencyjnie był to rekordowy marsz; według szacunków policji udział w nim wzięło 250 tysięcy ludzi[65][66]. Przebieg marszu był określany jako spokojny, bez większych incydentów[67][68][69]. Masowo palono jednak race, spalono również flagę Unii Europejskiej[70]. Niektórzy komentatorzy zwracali także uwagę na neofaszystowski charakter włoskiej Nowej Siły, której członkowie wzięli udział w marszu[70][71].

2019

Hasło przewodnie Marszu w 2019 roku brzmiało „Miej w opiece naród cały”. Jest to fragment pochodzący z pieśni maryjnej pt. „Z dawna Polski Tyś Królową”[72]

2020

Zaplanowane przez stowarzyszenie wydarzenie odbyło się pod hasłem „Nasza cywilizacja, nasze zasady”[73][74].

Pomimo zakazu organizowania zgromadzeń powyżej 5 osób, wprowadzonym w związku z pandemią COVID-19, stowarzyszenie próbowało zgłosić zgromadzenie do rejestru. Na podstawie negatywnych opinii ekspertów, 6 listopada prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski zakazał organizacji Marszu Niepodległości[75]. Sąd podtrzymał jego decyzję, a pomimo zażalenia organizatorów wyrok nie został zmieniony[76].

9 listopada organizatorzy zapowiedzieli, że marsz odbędzie się w formie zmotoryzowanej, bez pieszych uczestników[77]. Wbrew prośbom organizatorów, w marszu, oprócz samochodów i motocykli, uczestniczyły również osoby piesze[78].

Na trasie wydarzenia dochodziło do starć z policją, która próbowała uniemożliwić dalsze przejście lub niszczenie mienia. Chuligani obrzucali funkcjonariuszy środkami pirotechnicznymi i innymi niebezpiecznymi przedmiotami; policja reagowała z użyciem środków przymusu bezpośredniego[79]. Pojawiły się również doniesienia o agresywnej postawie policji w stosunku do niektórych dziennikarzy[80][81], a jeden z fotoreporterów fotografujących zamieszki został postrzelony przez policjanta z broni gładkolufowej[82].

Około godziny 16:00 doszło do podpalenia mieszkania znajdującego się w kamienicy przy al. 3 maja, na wysokości wiaduktu Mostu Poniatowskiego. Budynek był obrzucany przez uczestników marszu racami i petardami, których część trafiła do jednego z mieszkań, wzniecając pożar[83]. Jak podają media, przyczyną tych wydarzeń były znajdujące się w okolicznych oknach tęczowe flagi oraz symbole Ogólnopolskiego Strajku Kobiet[84][85]. W mieszkaniu znajdowała się pracownia Stefana Okołowicza, znawcy sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza[86][87].

Komenda Stołeczna Policji poinformowała, że w związku z zajściami podczas marszu rannych zostało 35 funkcjonariuszy oraz zatrzymano ponad 300 osób[88]. Prezes Stowarzyszenia Marsz Niepodległości Robert Bąkiewicz oskarżył policję o utrudnianie przejazdu samochodom, brutalność i prowokacyjną postawę oraz zażądał dymisji Komendanta Głównego Policji[89].

2021

Marsz Niepodległości 2021

25 października wojewoda mazowiecki Konstanty Radziwiłł zatwierdził wniosek stowarzyszenia Marsz Niepodległości o nadanie wydarzeniu status zgromadzenia cyklicznego na kolejne lata[90]. Decyzję tę zaskarżył do sądu prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski[91]. Sąd Okręgowy uchylił decyzję wojewody o ponownym nadaniu Marszowi Niepodległości statusu wydarzenia cyklicznego. Decyzja ta została utrzymana przez Sąd Apelacyjny w Warszawie[92]. Sąd Apelacyjny oddalił też wniosek prokuratora generalnego Zbigniewa Ziobry o wstrzymanie wykonania postanowienia do czasu rozpatrzenia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej, którą prokurator złożył w tej sprawie[93]. 9 listopada Jan Józef Kasprzyk, szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, opublikował informację podającą, że „W obliczu niezrozumiałej decyzji Prezydenta Stolicy Rafała Trzaskowskiego” i „krzywdzących organizatorów Marszu Niepodległości decyzji sądów” podjął decyzję, by nadać wydarzeniu charakter państwowy[94][93]. Marsz odbył się pod hasłem "Niepodległość nie na sprzedaż"[95]. Według szacunków organizatorów w marszu wzięło udział około 150.000 osób[96][97]. Podczas marszu nie doszło do poważnych incydentów, a służby państwowe całość wydarzenia oceniły jako spokojne[98].

2022

5 października Ruch Narodowy i Młodzież Wszechpolska zaprezentowały swoje hasło tegorocznego wydarzenia: "Polska państwem narodowym"[99]. Oficjalne hasło Marszu Niepodległości zostało zaprezentowane 11 października i brzmi "Silny naród, wielka Polska"[100]. Uczestnicy ruszyli z Ronda Dmowskiego o godz. 14:30. Podczas Marszu nie odnotowano poważniejszych incydentów. Na Marszu pojawili się politycy m.in.: minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro, wiceminister rolnictwa Janusz Kowalski, wiceminister klimatu Jacek Ozdoba, europoseł Patryk Jaki, poseł PiS Antoni Macierewicz, poseł Konfederacji Grzegorz Braun i posłanka Anna Siarkowska[100]. Pojawiły się postawy antyukraińskie i hasła takie jak "Stop Ukrainizacji Polski"[101], które zostały wykorzystane przez rosyjską propagandę[102][103].

2023

Od 19 lutego 2023 r. prezesem stowarzyszenia "Marsz Niepodległości" jest Bartosz Malewski[104][105][106].

Próby blokad Marszu

W 2010 i 2011 środowiska lewicowe Porozumienia 11 Listopada, w którego skład wchodzą m.in. Kampania Przeciw Homofobii, „Krytyka Polityczna”, Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”[1] i Młodzi Socjaliści, próbowały zablokować marsz, twierdząc, że biorą w nim udział przedstawiciele skrajnej prawicy, w tym także osoby mające odwoływać się do ideologii faszystowskiej[2].

Odbiór

W 2017 brytyjski liberalno-lewicowy[107] dziennik „The Independent” uznał marsz za jedno z najliczniejszych zgromadzeń faszystów i innej skrajnej prawicy w Europie, zwracając uwagę na publiczne głoszenie poglądów ksenofobicznych i białej supremacji oraz na antysemickie korzenie części grup organizujących marsz (Młodzież Wszechpolska, Ruch Narodowy)[5]. Swoją krytykę marszu „Gazeta Wyborcza” oparła z kolei o informację agencji Associated Press mówiącą o 60000 nacjonalistów i głoszeniu Białej Europy bratnich narodów oraz o doniesieniach zagranicznych mediów, między innymi Al-Dżaziry zwracającej uwagę na antyislamski wydźwięk marszu oraz obecne w ustach uczestników marszu przekleństwa kierowane do uchodźców, Stanów Zjednoczonych, osób o poglądach lewicowych bądź liberalnych[108]. Propagowanie poglądów nacjonalistycznych podczas marszu krytykowało też warszawskie „Nasze Miasto”[47] i „Polityka”[109]. Jako ksenofobiczny i faszystowski określił Marsz Niepodległości z 2017 Parlament Europejski w uchwalonej 15 listopada 2017 rezolucji dotyczącej Polski. PE wezwał władze Polski do zdecydowanego potępienia Marszu oraz podjęcia „stosownych działań” w związku z Marszem[110].

Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych 12 listopada 2017 opublikowało oświadczenie, w którym stwierdzono, iż nieuprawnione jest opisywanie jako dominujących tych elementów marszu, które miały charakter wyłącznie incydentalny, oraz że polskie władze zdecydowanie potępiają poglądy bazujące na ideach rasistowskich, antysemickich i ksenofobicznych[7].

Banery na Marszu Niepodległości w 2022

W obronie Marszu Niepodległości wystąpił też profesor Korab-Karpowicz z Uczelni Łazarskiego. W artykule pt. „Demokracja umiera od kłamstw” opublikowanym 30 listopada 2017 w „Rzeczpospolitej” napisał, że „Marsz Niepodległości został w wielu zagranicznych i krajowych mediach przedstawiony nieodpowiedzialnie” oraz że niektórzy dziennikarze zagranicznych gazet, w tym reporter „The Washington Post”, dostarczali na temat marszu nieprawdziwych wiadomości[6]. Tekst angielski rozszerzonej wersji artykułu ukazał się w gazecie „The Post Eagle” w Stanach Zjednoczonych[111].

Prezydent Andrzej Duda w wywiadzie udzielonym Dziennikowi Gazecie Prawnej przyznał, że na marszu „były hasła, których nie powinno być, i z którymi żaden uczciwy człowiek w Polsce zgodzić się nigdy nie powinien”. Potępił obecność tych transparentów i brak reakcji organizatorów. Jednocześnie nie zgodził się z oceną przedstawioną w Parlamencie Europejskim, potępiając głosowanie części polskich europarlamentarzystów i ich przyłączenie się, w opinii Dudy, do „batalii prowadzonej de facto przeciwko Polsce”. Prezydent wyraził opinię, iż nadużyciem jest uogólnianie, że na marsz niepodległości przychodzą tysiące nazistów: „ci, którzy mieli te transparenty, stanowili jakiś promil, a zdecydowana większość przyszła z patriotycznych pobudek, w radosnej atmosferze świętować odzyskanie przez Polskę niepodległości”[112].

Prokuratura prowadziła śledztwo w sprawie incydentów i dysponuje opinią biegłych o zakazanych ideologiach na Marszu Niepodległości 11 listopada 2017[113]. Jednak w ciągu roku nie udało się zidentyfikować osób, które niosły transparenty z hasłami propagującymi takie ideologie i nie sporządzono aktu oskarżenia w tej sprawie[114][115].

Przypisy

  1. ↑ a b Będą blokady Marszu Niepodległości. OPZZ popiera. polskieradio.pl, 2011-11-04. [dostęp 2017-11-12].
  2. ↑ a b Porozumienie 11 Listopada. 11listopada.org. [dostęp 2012-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-20)].
  3. ↑ Petycja "do polskich rasistów" z Marszu Niepodległości. "To my jesteśmy Polską". wyborcza.pl, 2017-11-17. [dostęp 2020-06-08]. (pol.).
  4. ↑ Blanka Mikołajewska: W Marszu Niepodległości szło wielu rasistów i neofaszystów. Policja nie reagowała.. natemat.pl, 2017-11-13. [dostęp 2020-06-08]. (pol.).
  5. ↑ a b Vanessa Gera: Fascists to stage 'world's biggest' far-right march in Warsaw on Polish Independence Day. 2017-11-10. [dostęp 2017-11-12]. (ang.).
  6. ↑ a b Demokracja umiera od kłamstw. [dostęp 2017-11-30]. (pol.).
  7. ↑ a b Oświadczenie MSZ w związku z komentarzami dotyczącymi incydentów w czasie Marszu Niepodległości w Polsce. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, 2017-11-12. [dostęp 2017-11-14].
  8. ↑ Skini, policja i antyfaszyści. Konflikt trwa od lat, „warszawa.wyborcza.pl” [dostęp 2018-03-02]  (pol.).
  9. ↑ Robert Biedroń oskarżony o napaść na policjanta. wp.pl, 30 maja 2011. [dostęp 2012-07-08].
  10. ↑ Oświadczenie organizatorów Marszu Niepodległości. marszniepodleglosci.org, 2011-11-11. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)].
  11. ↑ Smutny bilans Święta Niepodległości. rp.pl, 2011-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  12. ↑ Krytyka Polityczna krytykowana za Antifę. rp.pl, 2011-11-15. [dostęp 2017-11-12].
  13. ↑ Spalone samochody, ranni. Warszawa liczy straty (www.tvn24.pl). tvn24.pl, 2011-11-12. [dostęp 2017-11-12].
  14. ↑ Marsz Niepodległości: zatrzymano 92 Niemców. niezalezna.pl, 2011-11-12. [dostęp 2017-11-12].
  15. ↑ SWS: Potępiamy atak na dziennikarzy. polskieradio.pl, 2011-11-13. [dostęp 2017-11-12].
  16. ↑ Ataki na dziennikarzy przeciw systemowi demokratycznemu. onet.pl, 2011-12-01. [dostęp 2017-11-12].
  17. ↑ Ataki na policję i zniszczenia w Warszawie. gazeta.pl, 2011-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  18. ↑ 210 osób zatrzymanych. Prawie połowa to Niemcy. polskieradio.pl, 2011-11-12. [dostęp 2017-11-12].
  19. ↑ Warszawa: Największy faszystowski marsz w Europie. rp.pl, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-11].
  20. ↑ Policjant skopał uczestnika Marszu Niepodległości. Został skazany. rp.pl, 2013-05-21. [dostęp 2022-09-08].
  21. ↑ Policjant skazany za skopanie manifestanta na Marszu 11.11.11. wawalove.wp.pl, 2013-12-05. [dostęp 2022-09-08].
  22. ↑ „Walczyć z wrogami polskości, aż do ich ostatniego tchnienia, które oby wkrótce nastąpiło”. tvn24.pl. [dostęp 2017-11-12].
  23. ↑ Marsz Niepodległości – policja oskarżona o prowokację. wprost.pl, 2012-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  24. ↑ Wojciech Karpieszuk, Grzegorz Szymanik: Antyfaszyści o 11 listopada: Maszerujemy nie blokujemy. wyborcza.pl, 2012-11-04. [dostęp 2017-11-12].
  25. ↑ Jakub Chełmiński, Michał Protaziuk: Święto Niepodległości na ulicach Warszawy [11.11.2012]. wyborcza.pl, 2012-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  26. ↑ Siedem osób z zarzutami czynnej napaści na policjantów. Są wnioski o areszt. tvn24.pl, 2012-11-12. [dostęp 2017-11-12].
  27. ↑ Ostatni marsz się skończył. Dyskusja o burdach trwa. tvn24.pl. [dostęp 2017-11-12].
  28. ↑ Prokuratura zajmie się prowokacjami policji podczas Marszu Niepodległości. niezalezna.pl, 2013-02-08. [dostęp 2017-11-12].
  29. ↑ Policja nie odpowie za 11 listopada. niezalezna.pl, 2013-12-31. [dostęp 2017-11-12].
  30. ↑ a b Oświadczenie Stowarzyszenia Marsz Niepodległości o Marszu Niepodległości 2013. marszniepodleglosci3.org, 2013-11-15. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)].
  31. ↑ Atak na warszawski squat. „Neonaziści gotowi byli zabić”. onet.pl, 2013-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  32. ↑ Po ataku w Warszawie MSZ Rosji wezwało naszego ambasadora. newsweek.pl, 2013-11-12. [dostęp 2017-11-12].
  33. ↑ День большой нелюбви в Варшаве. gazeta.ru, 2013-11-12. [dostęp 2022-09-08].
  34. ↑ „Rz”: wyceniono straty po „Marszu Niepodległości”, kto zapłaci?. wp.pl, 2013-11-13. [dostęp 2017-11-12].
  35. ↑ Gronkiewicz-Waltz: ogromne straty po Marszu Niepodległości. onet.pl, 2013-11-12. [dostęp 2017-11-12].
  36. ↑ Rafał Pasztelański: Umorzono sprawę ataku na rosyjską ambasadę i spalenia policyjnej budki. tvp.info, 2014-05-21. [dostęp 2017-11-12].
  37. ↑ Cezary Gmyz: Cezary Gmyz upublicznia nagranie rozmowy szefa CBA i Elżbiety Bieńkowskiej. dorzeczy.pl, 2015-05-18. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
  38. ↑ Afera podsłuchowa: Szef MSW zlecił podpalenie budki przed ambasadą Rosji?. rmf24.pl, 2015-05-18. [dostęp 2017-11-12].
  39. ↑ Marsz Niepodległości 2014 zarejestrowany!. marszniepodleglosci.pl, 2014-10-15. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-30)].
  40. ↑ Jest już oficjalny plakat Marszu Niepodległości 2014!. marszniepodleglosci.pl, 2014-10-19. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-30)].
  41. ↑ Podczas starć zatrzymano nieletnich. „Najmłodszy ma 14 lat”. tvnwarszawa.tvn24.pl, 2014-11-12. [dostęp 2017-11-12].
  42. ↑ Ulicami Warszawy przejdzie Marsz Niepodległości. tvp.info, 2015-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  43. ↑ Obchody Święta Niepodległości. Prezydent: źródłem patriotyzmu, jego siłą, jest miłość. polskieradio.pl, 2015-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  44. ↑ a b c d e Marsz Niepodległości w Warszawie. rp.pl, 2016-11-11. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)].
  45. ↑ Marsz Niepodległości 2016. Husaria, race i tysiące narodowców. newsweek.pl, 2016-11-11. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-12)].
  46. ↑ a b Michał Szaflarski: 11 listopada. Marsz Niepodległości zarejestrowany na cztery lata. warszawa.wyborcza.pl, 2017-11-07. [dostęp 2017-11-12].
  47. ↑ a b Marsz Niepodległości 2017. Narodowcy przeszli przez Warszawę [ZDJĘCIA, WIDEO]. [w:] Nasze Miasto [on-line]. 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  48. ↑ Msza Św. – Marsz Niepodległości. marszniepodleglosci.pl. [dostęp 2018-01-11].
  49. ↑ a b Marsz Niepodległości przeszedł ulicami Warszawy. Sprzeczne dane o frekwencji. rmf24.pl, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  50. ↑ A. Dawidowicz, Narodowe Odrodzenie Polski. Oblicze ideowe nacjonalistycznej partii politycznej, „Polityka i Społeczeństwo“, 12, 2014, nr 3, s. 58.
  51. ↑ Roberto Fiore, lider skrajnie prawicowej Forza Nuova, przyjedzie na Marsz Niepodległości
  52. ↑ Neo-fascist clear to resume charity role
  53. ↑ Policyjna interwencja przed Marszem Niepodległości. Obywatele RP zatrzymani [WIDEO]. wiadomosci.dziennik.pl, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  54. ↑ 45 osób trafiło na policję. Bo stali zbyt blisko marszu. tvnwarszawa.tvn24.pl, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-11)].
  55. ↑ Policja usunęła kontrmanifestację Obywateli RP w stolicy. rmf24.pl, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  56. ↑ Prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz zakazała Marszu Niepodległości. rp.pl, 2018-11-07. [dostęp 2018-11-12].
  57. ↑ Jest decyzja ws. zakazu Marszu Niepodległości w Warszawie. tvp.info, 2018-11-08. [dostęp 2018-11-12].
  58. ↑ Sąd odrzucił zażalenie ratusza. Narodowcy tryumfują. "Wygraliśmy". radiozet.pl, 2018-11-10. [dostęp 2018-11-12].
  59. ↑ Porozumienie w sprawie Marszu Niepodległości. marszniepodleglosci.pl, 2018-11-10. [dostęp 2018-11-12].
  60. ↑ „Wygrała Polska”. Jest porozumienie między rządem i Stowarzyszeniem Marsz Niepodległości. tvp.info, 2018-11-09. [dostęp 2018-11-12].
  61. ↑ Oświadczenie w sprawie Marszu z okazji 100. Rocznicy Odzyskania Niepodległości. premier.gov.pl, 2018-11-07. [dostęp 2018-11-12].
  62. ↑ Biało-Czerwony Marsz „Dla Ciebie Polsko”. prezydent.pl, 2018-11-11. [dostęp 2018-11-12].
  63. ↑ a b Uwaga! Fałszywe informacje na temat hasła Marszu Niepodległości. marszniepodleglosci.pl, 2018-11-10. [dostęp 2018-11-12].
  64. ↑ a b Marsze „Dla Ciebie Polsko” i „Bóg, Honor, Ojczyzna”. radiowarszawa. [dostęp 2018-11-11]. (pol.).
  65. ↑ Wspólny marsz w Warszawie to rekord frekwencji. Zobacz, jak było w poprzednich latach. TVP Info. [dostęp 2018-11-11]. (pol.).
  66. ↑ 100. rocznica odzyskania niepodległości. Tak relacjonowaliśmy obchody. [dostęp 2018-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-12)]. (pol.).
  67. ↑ Warszawski marsz bez większych incydentów. Policja podała liczbę zatrzymanych. wprost.pl, 11 listopada 2018. [dostęp 2018-11-16].
  68. ↑ Tak świętowano w Polsce i na świecie setną rocznicę odzyskania niepodległości. polskieradio.pl, 11 listopada 2018. [dostęp 2018-11-16].
  69. ↑ Biało-czerwony marsz na ulicach Warszawy. warszawa.eska.pl, 11 listopada 2018. [dostęp 2018-11-16].
  70. ↑ a b Setki tysięcy w marszu w stolicy. „Rzeczpospolita”, s. 1, 13 listopada 2018. [dostęp 2018-11-16]. 
  71. ↑ Poland’s alarming centenary march. [w:] The Economist [on-line]. economist.com, 14th November 2018. [dostęp 2018-11-18].
  72. ↑ Miej w opiece Naród cały – hasłem tegorocznego marszu | Marsz Niepodległości [online], marszniepodleglosci.pl [dostęp 2019-10-29]  (pol.).
  73. ↑ OlgaO. Krzyżyk OlgaO., Plakat Marszu Niepodległości 2020. Husarz mieczem roztrzaskuje tęczową gwiazdę. A tegoroczne hasło to "Nasza Cywilizacja Nasze zasady" [online], Dziennik Zachodni, 3 listopada 2020 [dostęp 2020-11-12]  (pol.).
  74. ↑ Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji WojciechW. Karpieszuk WojciechW., Jak narodowcy wzięli na sztandar biseksualną kobietę, w dodatku feministkę [online], warszawa.wyborcza.pl, 7 listopada 2020 [dostęp 2020-11-13] .
  75. ↑ Trzaskowski zakazał organizacji Marszu Niepodległości! [online], wpolityce.pl [dostęp 2020-11-12] .
  76. ↑ PolsatP. News PolsatP., Marsz Niepodległości. Jest decyzja sądu - Polsat News [online], polsatnews.pl [dostęp 2020-11-12]  (pol.).
  77. ↑ Narodowcy zmieniają formę marszu. Ratusz: to może być wykroczenie drogowe [online], TVN Warszawa [dostęp 2020-11-12]  (pol.).
  78. ↑ Starcia z policją, podpalone mieszkanie. Przez Warszawę przeszedł marsz narodowców [online], TVN Warszawa [dostęp 2020-11-12]  (pol.).
  79. ↑ Marsz Niepodległości w Warszawie. Doszło do starć z policją [RELACJA] [online], www.rmf24.pl [dostęp 2020-11-12]  (pol.).
  80. ↑ UrszulaU. Ziemska UrszulaU., Dziennikarze poszkodowani podczas Marszu Niepodległości. Fotograf postrzelony, inni spałowani przez policję [online], wiadomosci.gazeta.pl, 12 listopada 2020 [dostęp 2020-11-13] .
  81. ↑ Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji DominikD. Łowicki DominikD., WeronikaW. Walenciak WeronikaW., Marsz Niepodległości przerodził się w zadymę. Atak na reportera "Wyborczej" [WIDEO] [online], Gazeta Wyborcza, 11 listopada 2020 [dostęp 2020-11-13] .
  82. ↑ Fotoreporter postrzelony na Marszu Niepodległości. Będzie kontrola w Policji [online], Wprost, 12 listopada 2020 [dostęp 2020-11-13] .
  83. ↑ Uczestnicy marszu wrzucili racę na balkon jego pracowni. "Witkacy o mało nie oberwał" [online], TVN24 [dostęp 2020-11-12]  (pol.).
  84. ↑ Mieszkanie, które podpalili narodowcy, zawierało cenne zbiory. Mieszkańcy kamienicy są przerażeni [online], TOK FM [dostęp 2020-11-12]  (pol.).
  85. ↑ Policja szuka sprawców podpalenia mieszkania podczas MN [online], wpolityce.pl [dostęp 2020-11-12] .
  86. ↑ Koszmarny finał Marszu Niepodległości 2020. Mieszkanie pana Stefana stanęło w ogniu [ZDJĘCIA, WIDEO] [online], www.se.pl [dostęp 2020-11-12] .
  87. ↑ Marsz Niepodległości. Płonęła pracownia znawcy sztuki [online], wiadomosci.onet.pl [dostęp 2020-11-12] .
  88. ↑ Rzecznik policji: 35 policjantów rannych w czasie Marszu Niepodległości [online], Polsat News, 12 listopada 2020 [dostęp 2020-11-13] .
  89. ↑ Bąkiewicz: żądamy dymisji Komendanta Głównego Policji; policja złamała wszelkie ustalenia [online], Polska Agencja Prasowa, 12 listopada 2020 [dostęp 2020-11-13] .
  90. ↑ EwaE. Walas EwaE., Marsz Niepodległości. Jest decyzja wojewody mazowieckiego [online], wiadomosci.wp.pl, 25 października 2021 [dostęp 2021-11-15]  (pol.).
  91. ↑ MartaM. Stańczyk MartaM., Trzaskowski zaskarżył do sądu decyzję wojewody w sprawie Marszu Niepodległości [online], pap.pl, 26 października 2021 [dostęp 2021-11-15]  (pol.).
  92. ↑ MaciejM. Drzażdżewski MaciejM., Jest decyzja sądu ws. Marszu Niepodległości [online], wiadomosci.wp.pl, 29 października 2021 [dostęp 2021-11-15]  (pol.).
  93. ↑ a b Anita Czerwińska: Marsz Niepodległości będzie miał charakter państwowy. Apelujemy o godne przejście - Polsat News [online], polsatnews.pl [dostęp 2021-11-15]  (pol.).
  94. ↑ art. 2 ust. 1 ustawy Prawo o zgromadzeniach
  95. ↑ Marsz Niepodległości 2021 - znamy hasło i szczegóły wydarzenia [online], Warszawa i Mazowsze - najnowsze wiadomości w RDC [dostęp 2021-11-15]  (pol.).
  96. ↑ PolsatP. News PolsatP., Zakończył się Marsz Niepodległości. Nie doszło do poważnych incydentów [ZAPIS RELACJI LIVE] - Polsat News [online], polsatnews.pl [dostęp 2021-11-11]  (pol.).
  97. ↑ Wiceprezydent Warszawy podała dalej tweet z wulgaryzmami. „Polacy to psychopaci j...i” [online], www.tvp.info, 11 listopada 2021 [dostęp 2021-11-11]  (pol.).
  98. ↑ PolsatP. News PolsatP., Zakończył się Marsz Niepodległości. Nie doszło do poważnych incydentów [ZAPIS RELACJI LIVE] - Polsat News [online], polsatnews.pl [dostęp 2021-11-12]  (pol.).
  99. ↑ Ruch Narodowy i Młodzież Wszechpolska zaprezentowały plakat i hasło Marszu Niepodległości [online], Do Rzeczy [dostęp 2022-10-05]  (pol.).
  100. ↑ a b PolsatP. News PolsatP., Marsz Niepodległości w Warszawie. Blisko 100 tys. przeszło przez stolicę [online], polsatnews.pl [dostęp 2022-11-19]  (pol.).
  101. ↑ WPROST.pl, Spalona flaga Strajku Kobiet i „stop ukrainizacji”. Tak wyglądał Marsz Niepodległości w Warszawie [online], Wprost, 11 listopada 2022 [dostęp 2022-11-19]  (pol.).
  102. ↑ AJK, Skandaliczne hasła na marszu. "Kreml da premie" [online], wiadomosci.wp.pl, 11 listopada 2022 [dostęp 2022-11-19]  (pol.).
  103. ↑ Rosyjska propaganda: MN odbył się pod hasłem "stop ukrainizacji Polski" [online], Do Rzeczy, 12 listopada 2022 [dostęp 2022-11-19]  (pol.).
  104. ↑ Konflikt w Stowarzyszeniu Marsz Niepodległości. Bąkiewicz składa zawiadomienie [online], www.rmf24.pl [dostęp 2023-02-20]  (pol.).
  105. ↑ Konfederaci wygrali z Bąkiewiczem. Prezes odwołany [online], Onet Wiadomości, 19 lutego 2023 [dostęp 2023-02-20]  (pol.).
  106. ↑ Winnicki: Bąkiewicz odwołany z funkcji prezesa Stowarzyszenia Marsz Niepodległości. Bąkiewicz: Nie [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-02-20]  (pol.).
  107. ↑ 30 lat i wystarczy. Londyńska gazeta rosyjskiego oligarchy kończy żywot. tvn24.pl. [dostęp 2017-11-13]. (pol.).
  108. ↑ Marsz Niepodległości w zagranicznych mediach. "Tysiące nacjonalistów i faszystów na ulicach Warszawy". Agora, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  109. ↑ Janek Rojewski: Gwiazdy Marszu Niepodległości. Kogo zaprosili do Polski narodowcy?. polityka.pl, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12].
  110. ↑ dziennik.pl: PE w rezolucji wzywa polski rząd, by potępił Marsz Niepodległości. "Ksenofobiczny i faszystowski". 2017-11-15. [dostęp 2017-11-15].
  111. ↑ Banners on the Independence March. [dostęp 2017-12-06].
  112. ↑ Wywiad Prezydenta dla „Dziennika Gazety Prawnej”. Prezydent.pl, 2017-11-20. [dostęp 2017-11-28].
  113. ↑ Krzysztof Zasada: RMF: Opinia biegłego w sprawie Marszu Niepodległości. Fakty – Interia, 8 maja 2018. [dostęp 2018-11-09].
  114. ↑ Sprawa marszu w Warszawie: chodzi o istotę konstytucyjnej wolności zgromadzeń publicznych. Rzecznik Praw Obywatelskich, 2018-11-08. [dostęp 2018-11-09].
  115. ↑ Bartłomiej Zborowski: Gronkiewicz-Waltz zakazała Marszu Niepodległości. "Warszawa dość już wycierpiała przez agresywny nacjonalizm". Do Rzeczy, 2017-11-07. [dostęp 2018-11-09].

Linki zewnętrzne

  • Oficjalna strona Marszu Niepodległości