Kościół San Salvador w Wenecji
| kościół parafialny | |||||||||||||||||||
 Fasada kościoła | |||||||||||||||||||
| Państwo |
| ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | Wenecja | ||||||||||||||||||
| Wyznanie | katolicyzm | ||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Patriarchat Wenecji | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | Najświętszy Zbawiciel | ||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||
| Relikwie | św. Teodora | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wenecji  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Włoch  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wenecji Euganejskiej  | |||||||||||||||||||
 45°26′11,76″N 12°20′11,40″E/45,436600 12,336500 | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||
Kościół San Salvador (nazwa w języku weneckim; wł. chiesa del Santissimo Salvatore, pol. kościół Najświętszego Zbawiciela) – rzymskokatolicki kościół w Wenecji w dzielnicy (sestiere) San Marco. Administracyjnie należy do Patriarchatu Wenecji. Jest kościołem parafialnym parafii SS. Salvatore, wchodzącej w skład wikariatu San Marco–Castello[1]. Dedykowany jest Najświętszemu Zbawicielowi.
Wnętrze stanowi przykład weneckiej architektury renesansowej[2]. Kościół jest znany z impresyjnego obrazu Tycjana Przemienienie Pańskie oraz ukrytego pod nim obrazu, wykonanego z XIV wieku na płycie srebrnej pozłacanej, wystawianego na widok publiczny tylko 3 razy w roku: na Boże Narodzenie, na Wielkanoc oraz w święto Najświętszego Zbawiciela (6 sierpnia)[3].
Historia
Pierwotny kościół
Pierwsza fundacja kościoła sięga VII wieku i ma legendarne początki: według niej Jezus Chrystus miał pojawić się we śnie biskupowi św. Magnusowi z Oderzo, aby wskazać mu miejsce w centrum bizantyńskiej wówczas Wenecji, na którym powinien kościół pod jego, Zbawiciela świata wezwaniem[4].
Z 1141 roku pochodzą pewne ślady istnienia klasztoru kanoników regularnych, który mocno ucierpiał w wyniku pożaru w 1167 roku[5]. Dziesięć lat później papież Aleksander III, który przybył do Wenecji, aby zawrzeć pokój z cesarzem Fryderykiem I Barbarossą, zachęcił dożę Sebastiana Zianiego do ponownego poświęcenia kościoła[4]. W 1184 roku, po radykalnej przebudowie kościół został otwarty. W ostatnich latach XII wieku ponownie go zamknięto, aby dokonać kolejnej przebudowy oraz wyznaczyć strefę cmentarza i teren pod nowy klasztor, którego budowę podjęto w 1213 roku, pod nadzorem przeora Paterniano da Pozzo[5]. Ówczesny romański kościół był trzynawową bazyliką z transeptem, nawiązującą typologicznie – zgodnie z panującą wówczas tradycją – do Bazyliki Grobu Świętego w Jerozolimie. Kościół pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela został powierzony w 1421 roku kanonikom laterańskim, których w 1442 roku, po interwencji pochodzącego z Wenecji papieża Eugeniusza IV zastąpili Kanonicy Regularni św. Zbawiciela Bolonii. Nowi gospodarze świątyni prawdopodobnie przeprowadzili w niej niezbędne prace konserwatorskie[4].
Obecny kościół
W 1506 został opracowany kompleksowy program przebudowy kompleksu kościelno-klasztornego, któremu patronował z jednej strony przeor zgromadzenia, Antonio Contarini (późniejszy patriarcha Wenecji), a drugiej – architekci: Giorgio Spavento, pomysłodawca projektu oraz jego następcy, Pietro Lombardo i jego syn Tullio oraz Jacopo Sansovino. Model planimetryczny nawiązywał do kościoła św. Marka; odwoływał się także do kultu starożytnego patrona Wenecji, św. Teodora. Jako datę położenia kamienia węgielnego wybrano 25 marca – rocznicę założenia miasta; wszystko to razem miało podkreślać status nowego kościoła jako świątyni narodowej, w politycznej opozycji do Rzymu. W 1520 roku ukończono apsydę, co umożliwiło odprawianie mszy, w 1530 roku ukończono chór, w 1532 boczny portal, wychodzący na Marzaria, a w 1534 roku ołtarz główny[4].
Fasada została przebudowana w latach 1649–1663 według projektu Giuseppe Sardiego z dekoracją rzeźbiarską Bernarda Falcone. Po bombardowaniu austriackim pozostała kula armatnia, wbudowana w lewym, dolnym rogu fasady[3].
Upadek Rzeczypospolitej Weneckiej w 1797 roku i wprowadzone ustawy napoleońskie spowodowały kasację zgromadzenia kanoników, ich kościół stał się własnością państwową, ale w 1806 roku został zwrócony Patriarchatowi. W latach 1868–1879 kościół był zamknięty ze względu na prowadzone prace konserwatorskie[4].
Klasztor
Wraz z odbudową kościoła dokonano również radykalnej przebudowy klasztoru; rozebrano stare budynki i rozpoczęto wznoszenie dwóch krużganków o różnej wielkości oraz obszernego refektarza[4]. Projekt większego z nich wykonano w latach 1524–1539, a zbudowano w latach 1540–1566; mniejszy zbudowano w II połowie XVI wieku. Sklepienie klasztornego refektarza pokryły stiuki oraz freski o treści biblijnej i nowotestamentowej[6]. Upadek Rzeczypospolitej Weneckiej w 1797 roku i wprowadzone ustawy napoleońskie spowodowały kasację zgromadzenia kanoników. Ich majątek został włączony do majątku państwowego, a klasztor zamieniono na koszary. Dziś jest on własnością Telecomu, która ulokowała w nim biura swojej dyrekcji[4].
Architektura
Wygląd zewnętrzny
Kościół, ulokowany wewnątrz gęstej, miejskiej zabudowy, wydaje się być przytłoczony przez otaczające go budynki. Jedynym wyjątkiem jest fasada, wychodząca na Campo San Salvador. Pomiędzy kościołem a kanałem Rio di San Salvador rozciąga się klasztor z dwoma obszernymi krużgankami[7].
Fasada
Fasada została ukończona później, niż masywny korpus nawowy, bo dopiero w latach 60. XVII wieku, dzięki nakładom zamożnego kupca, Jacopa Gallego i według projektu Giuseppe Sardiego. Monumentalny, wysoki fronton, wznosi się nad podstawą, na której wspierają się również półkolumny korynckie, organizując całość w wielki porządek. Bogaty jest zespół rzeźb, będących dziełem Bernarda Falconiego (II połowa XVIII wieku), wieńczących górną elewację z punktem kulminacyjnym w postaci posągu Odkupiciela. Elementy architektoniczne pochodzenia palladiańskiego, widoczne w portalu, wielkim porządku, sekwencji trójkątnych tympanonów i centralnym oknie pośrodku górnej kondygnacji, przeplatają się z elementami longheniańskimi, ukształtowanymi w XVII wieku, widocznymi w dekoracjach z płyt marmurowych, festonach i wyniosłości posągów. Do portalu prowadzą wysokie schody, pod którymi rozciąga się starożytna krypta. Dopełnienie kompozycyjne fasady kościoła San Salvador oraz placu stanowi fasada znajdującej się w pobliżu Scuola Grande di San Teodoro, będąca dziełem tego samego architekta[4].
Kampanila
Budowę kampanili rozpoczęto w 1206 roku, jednak później, na skutek działania jakiegoś zdarzenia pogodowego, przerwano ją. Kampanila przez wieki pozostawała w stanie ukończonym. Prace podjęto na nowo w roku 1895 podwyższając konstrukcję o 16 m i nadając jej kształt prostej dzwonnicy w stylu romańskim[4]. W latach 1903 i 1911 dokonano wzmocnienia jej fundamentów. Dzwonnica mierzy 23 m wysokości[3].
Wnętrze
Kościół ma formę trzynawowej bazyliki na planie krzyża łacińskiego z nawą główną przykrytą 3 kopułami. Założenie naśladuje częściowo plan bazyliki św. Marka, przejmując wiernie rozwiązanie architektoniczne jej nawy głównej, nie tylko co do usytuowania kopuł, ale również proporcji samego planu[6].
Prezbiterium
Prezbiterium jest dziełem Giorgia Spaventa. W marmurowym ołtarzu głównym, wyrzeźbionym przez Guglielma dei Grigi i zwieńczonym posągiem Zbawiciela (1500 rok) znajduje się obraz Przemienienie Pańskie Tycjana, z tyłu natomiast – Pala d’oro (lub pala d’argento dorato), dzieło złotników weneckich z początku XIV wieku, z dodatkami z XV wieku. Obraz wypełniają postacie świętych, Madonny z Dzieciątkiem i symbole Ewangelistów. W centrum kompozycji znajduje się scena Przemienienie Pańskie pomiędzy Mojżeszem i Eliaszem[8][4][6]. Obraz jest wystawiany na widok publiczny tylko 3 razy w roku: na Boże Narodzenie, na Wielkanoc oraz w święto Najświętszego Zbawiciela (6 sierpnia)[3]. W I dekadzie XXI wieku dzieło zostało odrestaurowane dzięki funduszom fundacji Venetian Heritage Inc. we współpracy z domem mody Louis Vuitton. Zanim powróciło na stałe do kościoła, było wystawione od października 2010 roku do lutego roku następnego na pokazie specjalnym w Muzeum Bodego w Berlinie[9].
Apsyda prawej nawy
W apsydzie prawej nawy znajduje się kaplica dedykowana Świętemu Teodorowi (w języku weneckim San Todaro), pierwszemu patronowi Wenecji. W 1551 roku kaplica stała się własnością pobliskiej Scuola Grande di San Teodoro. Znajdująca się na ołtarzu urna zawiera zwłoki Świętego, przywiezione przez Jacopa Daura z Messembrii w Azji Mniejszej do Konstantynopola, a stamtąd przez jego brata Marca do Wenecji, do kościoła San Salvador, który był jego kościołem parafialnym[4]. W ołtarzu kaplicy znajduje się obraz Święty Teodor w glorii Pietra Mery, natomiast na ścianie bocznej – Męczeństwo Świętego Teodora Giovanniego De’ Pitati[8].
-
Posadzka -
Ołtarz główny – Przemienienie Pańskie Tycjana -
Ołtarz główny – Pala d’oro -
Grobowiec Świętego Teodora -
Grobowiec Katarzyny Cornaro
Zakrystia
Zakrystia, zbudowana według projektu Giorgia Spaventa, jest pomieszczeniem prostokątnym, znajdującym się obok kościoła. Jej renesansowe wnętrze obiega rząd poliforiów, zapewniających jego oświetlenie[4]. Freski na sklepieniu i na ścianach przypisuje się Camillowi Capellemu i – tradycyjnie – Francescowi Vecelliowi[a][8].
Prawy transept
Ołtarz przy ścianie przedniej
Na ołtarzu ustawionym przy ścianie przedniej transeptu widnieje obraz Święty Leonard i Święci Andrzej, Mikołaj i Wawrzyniec Iiustiniani Francesca Fontebassa[8].
Pomnik nagrobny Katarzyny Cornaro
Na ścianie bocznej umieszczono grobowiec królowej Cypru, Katarzyny Cornaro dłuta Bernardina Contina, który ukończył pracę nad nim w 1584 roku. Struktura architektoniczna grobowca jest dość złożona; składają się na nią kolumny, tympanony, lizeny i sztukaterie. Nad drzwiami portalu znajduje się płaskorzeźba Katarzyna przekazuje doży Barbarigo koronę Cypru[8][4].
Ołtarz przy ścianie tylnej
W stojącym przy ścianie tylnej ołtarzu znajduje się obraz Święty Wawrzyniec Męczennik i Święci Jakub, Magdalena i Franciszek Salezy Girolama Brusaferra (1729)[8].
Nawa prawa
I ołtarz
W pierwszym ołtarzu, w marmurowej oprawie znajduje się obraz Zwiastowanie Tycjana[2][8].
Pomnik nagrobny Francesca Veniera
Za ołtarzem znajduje się mający formę łuku triumfalnego pomnik nagrobny Francesca Veniera, będący najbardziej znaczącym zespołem rzeźbiarskim i architektonicznym kościoła. Zróżnicowanie, kolorystyka i wykwintność użytego do jego budowy marmuru, pozłocenia i bogactwo dekoracji pozwalają zaliczyć go do najbardziej znaczących pomników nagrobnych dożów połowy XVI wieku. Został zaprojektowany i wykonany przez Jacopa Sansovina w latach 1556–1561, z pomocą Alessandra Vittorii i innych rzeźbiarzy. Podstawę jego konstrukcji stanowią 4 kolumny w porządku kompozytowym. Ponad nimi, pośrodku założenia, znajduje się figura doży, spoczywającego na sarkofagu. Po obu stronach, w niszach, umieszczono dwie alegoryczne figury, Miłosierdzia, przypisywanego Tommasowi da Lugano (z lewej strony) i Wiary Alessandra Vittorii (z prawej strony). W lunecie kondygnacji najwyższej, ponad figurą doży, widnieje płaskorzeźba Alessandra Vittorii, Pietà adorowana przez dożę Veniera i Świętego Franciszka, jego patrona. Płaskorzeźbę flankują herby rodowe, umieszczone w obramowaniach[8][4].
Ołtarz Madonna z Dzieciątkiem
Następnym dziełem jest ołtarz z rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem Girolama Campagni[8].
Pomnik nagrobny Andrei Dolfina i Benedetty Pisani
Za ołtarzem znajduje się kolejny pomnik nagrobny, Prokuratora św. Marka, Andrei Dolfina (zm. 1602) i jego małżonki, Benedetty Pisani (zm. 1595), zrealizowany przez Giulia Del Mora z udziałem Girolama Campagni. Podstawę założenia stanowią 4 kolumny z szarego marmuru. W wyższej, trzyczęściowej kondygnacji znajduje się figura Zbawiciela (dłuta Del Mora), flankowana popiersiami Andrei Dolfina (z lewej strony) i Benedetty Pisani (z prawej, oba dłuta Girolama Campagni). Kondygnację w najwyższą zdobią posągi Świętego Andrzeja (z lewej) i Świętego Benedykta (z prawej, oba dłuta Del Mora)[4].
Ołtarz Krucyfiksu
Jako ostatni w nawie prawej jest ołtarz Krucyfiksu (lub Zmarłych). Tworzą go 4 kolumny zwieńczone łukowym tympanonem: W centrum ołtarza znajduje się wykonany z brązu krucyfiks, a po obu jego stronach posągi Najświętszej Maryi Panny i Świętego Jana[4].
-
Tycjan, Zwiastowanie -
Francesco Fontebasso, Święty Leonard i Święci Andrzej, Mikołaj i Wawrzyniec Iiustiniani -
Pomnik nagrobny Francesca Veniera
Apsyda lewej nawy
W apsydzie lewej nawy znajduje się kaplica Najświętszego Sakramentu[4]. Jej sklepienie zdobi mozaika Przeor Antonio Contarini adoruje Przenajświętszy Sakrament autorstwa Crisogona Novella. Na ścianie bocznej wisi obraz Wieczerza w Emaus Vittore Carpaccia lub któregoś z malarzy szkoły Giovanniego Belliniego[8].
Lewy transept
Ołtarz Świętej Rodziny
Przy ścianie przedniej znajduje się ołtarz z obrazem Święta Rodzina Lattanzia Quereny[8]. W lunecie powyżej widnieje malowidło Ojciec Przedwieczny pomiędzy Zbawicielem a Maryją Dziewicą pędzla Natalina da Murano[4].
Pomnik nagrobny Marca Cornera
Kiedy jeszcze kościół był wciąż w budowie, kanonicy przyznali rodzinie Cornerów miejsce pod budowę grobowca kardynalna Marca Cornera. Projekt grobowca zlecono początkowo Giovanniemu Marii Falconettowi, jednak jego projekt pozostał na papierze. W 1570 roku budowę pomnika przejął Bernardino Contin, który upodobnił swój projekt do zrealizowanego przez siebie w przeciwległym ramieniu transeptu grobowca królowej Cypru, Katarzyny Cornaro tworząc – podobnie jak tam – dość złożony architektonicznie zespół kolumn, tympanonów, pilastrów, sztukaterii i rzeźb. W centrum kompozycji znajduje się chrzcielnica, a za nią obraz Chrzest Chrystusa w Jordanie Nicolasa Régniera. Nad obrazem umieszczono płaskorzeźbę Nałożenie kardynalskiego kapelusza przez papieża na głowę Marca Cornera, choć pomnik nagrobny został ostatecznie dedykowany również dwóm innym kardynałom z roku Cornerów, bratu Marca Francescowi oraz Andrei[4].
Ołtarz Świętego Karola Boromeusza
Stojący przy tylnej ścianie lewego transeptu ołtarz został ufundowany w 1617 roku przez Graziosa Bontempelli del Calice, kupca z Brescii, otrzymując początkowo wezwanie Pietà, które później zmieniono na wezwanie Świętego Karola Boromeusza, arcybiskupa Mediolanu. W centralnej niszy marmurowego ołtarza znajduje się malowidło Sante Perandy Pietà, Święty Karol Boromeusz i portrety zleceniodawcy i jego brata[4].
Nawa lewa
Ołtarz Świętego Antoniego Pustelnika
Pierwszy ołtarz nawy lewej został dedykowany Świętemu Antoniemu Pustelnikowi. Wykonał go Alessandro Vittoria. W 1729 roku dodano marmurowe tabernakulum, w którym złożono relikwie Świętego Antoniego. Z lewej strony tabernakulum znajduje się figura Świętego Rocha, a z prawej – Świętego Sebastiana (patronów chroniących od zarazy). W ołtarzu umieszczony jest obraz Madonna z Dzieciątkiem, Święty Antoni Pustelnik pomiędzy Świętym Janem Chrzcicielem a Świętym Franciszkiem z Asyzu Palmy młodszego[4].
Organy i chór muzyczny
Nad bocznym portalem, prowadzącym do Marcaria, znajduje się prospekt organowy i chór muzyczny, zbudowane w 1530 roku przez Jacopa Sansovina. W bocznych niszach stoją posągi Święty Hieronim dłuta Danese Cantanea (z prawej strony) i Święty Wawrzyniec Giacoma Fantoniego (obaj byli uczniami Sansovina). Na otwartych drzwiach portalu widnieją obrazy Francesca Vecellia: Przemienienie Pańskie (na lewym skrzydle) i Zmartwychwstanie Pańskie (na prawym), natomiast w wersji zamkniętej odpowiednio: Święty Augustyn i Święty Teodor[4]. Ten sam artysta namalował przypuszczalnie freski na sklepieniu zewnętrznej niszy, prowadzącej do portalu[8].
Ołtarz Świętego Hieronima
XVI-wieczny ołtarz jest dziełem Guglielma dei Grigi, natomiast ustawiony na nim posąg Świętego Hieronima wyrzeźbił Tommaso Lombardo, uczeń Sansovina[4].
Pomnik nagrobny Lorenza i Girolama Priulich
Pomnik nagrobny dożów Lorenza i Giorolama Priulich został zbudowany w tutejszym kościele, pomimo iż obaj zostali pochowani w kościele San Domenego de Castelo[b]. Projekt monumentalnego w wyrazie dzieła opracował Giovanni Antonio Rusconi, a zrealizował Alessandro Vittoria pod kierunkiem Cesare Franca. Kompozycja składa się z dwóch symetrycznych części, przedzielonych pojedynczą kolumną. Dwukondygnacyjne założenie obramowane jest 7 kolumnami z ciemnoszarego marmuru, osadzonymi na solidnych bazach i zwieńczonych potężnym gzymsem z płaskorzeźbionym fryzem. W dolnej kondygnacji, na katafalkach w formie sarkofagu spoczywają posągi obu dożów. Autorstwo rzeźb przypisuje się Giuliowi Del Moro. W kondygnacji górnej stoją z kolei dwa posągi wyobrażające patronów obu dożów, Świętego Wawrzyńca i Świętego Hieronima, również dłuta tego samego artysty[4]. Przed pomnikiem nagrobnym stoi dożów posąg Świętego Piusa X, dzieło Antonia Baggia[8].
-
Kaplica Najświętszego Sakramentu -
Organy -
Francesco Vecellio, Przemienienie Pańskie -
Francesco Vecellio, Zmartwychwstanie Pańskie -
Pomnik nagrobny dożów Lorenza i Girolama Priulich
Uwagi
Przypisy
- ↑ Parrocchia di SS. Salvatore: Parrocchia di SS. Salvatore. www.parrocchiemap.it. [dostęp 2016-08-25]. (wł.).
- ↑ a b Stefańska 1980 ↓, s. 111.
- ↑ a b c d Jeff Cotton: San Salvador. www.churchesofvenice.co.uk. [dostęp 2016-08-25]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x VeneziaMuseo: Ciexa de San Salvador. www.veneziamuseo.it. [dostęp 2016-08-25]. (wł.).
- ↑ a b Concina 1995 ↓, s. 268.
- ↑ a b c Concina 1995 ↓, s. 272.
- ↑ Zucchoni 1993 ↓, s. 61.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Parrocchia di San Salvador: Pianta della Chiesa di San Salvador. www.chiesasansalvador.it. [dostęp 2016-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-18)]. (wł.).
- ↑ Il Giornale dell’Arte.com: Venezia, la Pala d’argento è tornata a San Salvador. www.ilgiornaledellarte.com. [dostęp 2016-08-26]. (wł.).
Bibliografia
- Danuta Stefańska: Wenecja i okolice. Przewodnik turystyczny. Wyd. I. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980.
- Guido Zucchoni: Venezia: guida all’architettura. Lupatoto: Arsenale Editrice, 1993. ISBN 978-88-7743-129-5. (wł.).
- Ennio Concina: Le chiese di Venezia: l’arte e la storia. Udine: Magnus Edizioni SpA, 1995. ISBN 88-7057-153-X. (wł.).
Kontrola autorytatywna (kościół):
