Jeanne Merkus
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 11 października 1839 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 1 lutego 1897 |
| Zawód, zajęcie | filantropka |
Jeanne Merkus znana także jako Jovanka Merkusova i Jenny Merkus[1] (ur. 11 października 1839 w Batawii, zm. 1 lutego 1897 w Utrechcie) – holenderska filantropka, działaczka społeczna, uczestniczka powstania w Hercegowinie w latach 1875–1878, nazywana „Joanną d’Arc Serbii”.
Życiorys
Jeanne Merkus urodziła się 11 października 1839 roku w Batawii[2]. Była córką gubernatora generalnego Holenderskich Indii Wschodnich Pietera Merkusa (1787–1844) i jego żony Wilhelminy Niclasiny Cranssen (1805–1848)[2]. Po śmierci ojca w 1844 roku, wraz z matką i rodzeństwem, przeprowadziła się do Holandii[2]. Po śmierci matki w 1848 roku Jeanne i jej rodzeństwem zaopiekował się wuj Charles Guillaume Merkus, który był pastorem Kościoła walońskiego[2]. Jeanne stała się głęboko religijna i zainspirowana działalnością angielskiej pielęgniarki Florence Nightingale (1820–1910), chciała pracować na rzecz biednych[2]. W domu wuja nauczyła się francuskiego, niemieckiego, angielskiego, greki, łaciny, a także hebrajskiego, aby lepiej rozumieć Biblię[1]. Prawdopodobnie odbyła roczny kurs dla młodych kobiet z dobrze sytuowanych domów w szpitalu Diaconessen w Utrechcie[2]. Następnie przeniosła się do dzielnicy biedoty, aby pomagać potrzebującym[2].
W wieku 23 lat Jeanne odziedziczyła po zmarłej matce pokaźny majątek o współczesnej wartości ok. 30 milionów euro[2]. Zamieszkała z siedem lat starszą od siebie kompozytorką, pisarką i feministką Cathariną van Rees(inne języki) (1831–1915), która w 1863 roku poświęciła Merkus sonatę[2]. Po krótkim pobycie w Renkum i Oosterbeek, w 1864 roku kobiety przeniosły się do Spaensweerd w Brummen, a od 1867 roku mieszkały w Klein Warnsborn koło Arnhem[2]. W 1869 roku Merkus udała się w podróż do Francji[2].
W 1870 roku przebywała w Paryżu, gdzie opiekowała się żołnierzami rannymi podczas wojny francusko-pruskiej[2]. Zaczęła identyfikować się ze swoją imienniczką Joanną d’Arc (1412–1431)[1]. We Francji uległa wpływom ruchów socjalistycznych, komunistycznych i anarchistycznych[2]. Upadek Komuny Paryskiej w 1871 roku zinterpretowała jako koniec czasów i oczekiwała powrotu Chrystusa[2]. Była zagorzałą zwolenniczką millenializmu[3].
W 1871 roku wyjechała do Rzymu, gdzie wpadła na pomysł wzniesienia domu, który miałby służyć Chrystusowi i jego naśladowcom po jego powrocie na Ziemię[2]. Gmach miał stanąć w Jerozolimie, gdzie w 1873 roku rozpoczęto jego budowę pod okiem Merkus[2]. Merkus wkrótce wróciła do Europy, pozostawiając dokończenie prac francuskiemu architektowi[2]. Impulsem do wyjazdu były wiadomości o powstaniu chrześcijańskich mieszkańców Hercegowiny przeciwko islamskim Turkom[2]. Merkus zaangażowała się w powstanie w Hercegowinie, wiedziona przekonaniem, że po wydaleniu Turków z Europy również Jerozolima będzie mogła być wyzwolona spod panowania osmańskiego i gotowa na przybycie Chrystusa[2].
Działalność Merkus na Bałkanach została po raz pierwszy opisana przez reportera gazety „Middelburgsche Courant” w 1875 roku[2]. Merkus przebywała wówczas w górach nad Dubrownikiem z oddziałem Mićo Ljubibratića(inne języki) (1839–1889), wspierając go finansowo i organizując akcje bojowe[2]. Wkrótce oddział został zmuszony do opuszczenia Hercegowiny i wycofania się do Bośni[2]. W 1876 roku działalność Merkus opisał reporter gazety „The Newcastle Courant”, nazywając ją „współczesną Jeanne d’Arc z Hercegowiny”, jako że była jedyną kobietą wśród powstańców, biorącą czynny udział w walkach i dowodzącą atakami kawalerii[2]. W tym samym roku Merkus i Ljubibratić wraz z towarzyszami broni zostali pojmani przez Austriaków, lecz Merkus – jako kobieta i obywatelka holenderska – została wkrótce zwolniona[2].
Następnie wyjechała do Belgradu, gdzie została obwołana „Joanną d’Arc Serbii”, walczącą na rzecz wyzwolenia Serbów spod ucisku osmańskiego i austro-węgierskiego[2]. Po wybuchu wojny serbsko-tureckiej w 1876 roku wstąpiła do wojska serbskiego, inspirując żołnierzy do walki i finansując szpitale polowe[2]. Jej działalność była szeroko opisywana przez prasę światową[2]. W latach 1875–1877 poświęcono jej ponad 1500 artykułów w gazetach i czasopismach w 21 językach i w 27 krajach[2].
Merkus otwarcie wyrażała swoje poglądy – po publicznym zarzuceniu tchórzostwa jednemu z generałów i ujawnieniu jego związku z jedną z sióstr Czerwonego Krzyża została siłą odesłana z wojska[3]. Mogła zostać w Serbii, lecz w sierpniu 1876 roku opuściła Bałkany[2]. Wkrótce popadła w zapomnienie[2].
W 1878 roku przyjechała do Jerozolimy, by dokończyć budowę domu, jednak musiała zaprzestać prac z uwagi na brak funduszy[2]. Następnie ze zbieranych datków wspierała biednych w Marsylii[2]. Kilkakrotnie wracała jeszcze do Jerozolimy, lecz kontakty z nieuczciwymi kontrahentami i skorumpowanymi tureckimi urzędnikami zmusiły ją w 1895 roku do wyjazdu do Paryża, gdzie żyła w biedzie[2]. W 1896 roku schorowaną i pozbawioną środków do życia Merkus zaopiekował się brat, który zabrał ją do swojego domu w Utrechcie[2]. Merkus zmarła w szpitalu Diaconessen w Utrechcie 1 lutego 1897 roku[2].
Upamiętnienie
W XX wieku jej rola w walkach z Turkami stała się tematem filmu fabularnego[2]. W 2014 roku René Grémaux i Wim van den Bosch opublikowali jej obszerną biografię[2].
Przypisy
Bibliografia
- Wim van den Bosch, René Grémaux: Merkus, Jeanne (1839–1897). W: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) [on-line]. 2018-08-12. (niderl.).
- Jeanne Merkus. [w:] Atria – Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis [on-line]. [dostęp 2019-12-01]. (niderl.).
- René Grémaux. Alone of All Her Sex? The Dutch Jeanne Merkus and the Hitherto Hidden Other Viragos in the Balkans during the Great Eastern Crisis (1875–1878). „Balcanica”, s. 67–106, 2017. XLVIII. DOI: 10.2298/BALC1748067G. (ang.).
