Jatag

Jatag
ятга
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
312.22

Chordofon prosty lub cytra

Klasyfikacja popularna
chordofony szarpane
Podobne instrumenty

guzheng

Multimedia w Wikimedia Commons

Jatag, jatga (mong. ятга), żetygen[1] – mongolska cytra.

Historia

Pierwsza wzmianka o żetygenie pochodzi z XIV wieku[2]. Instrument jest w użyciu od czasów dynastii Yuan do dziś[1]. W rękopisie Yuan Shi podano, że na dworze Kubilaj-chana grano na jatagu trzymanym poziomo i pionowo[3]. Był wykorzystywany na dworze cesarskim oraz podczas uroczystości religijnych, a także do celów rozrywkowych i jako instrument akompaniujący[2]. Arystokracja również grała na tymże instrumencie[3]. Wykorzystywano go w co najmniej jednym klasztorze buddyjskim do akompaniamentu[2]. Grano na nim także podczas recytacji eposów Buriatów[2]. Po rewolucji mongolskiej instrument stracił na znaczeniu a władze były nieprzychylne grze na nim[3], jednak już od lat 50. XX wieku został uznany za mongolski instrument narodowy i wrócił do łask[2]. Od lat 90. XX wieku zainteresowanie jatagiem wzrosło[3].

Poza Mongolią instrument jest używany m.in. przez Mongołów mieszkających w Chinach[4], Kałmucy grają na jattaganie, ludzie z republiki Tuwa na szesnastostrunnym czadaganie, a Kazachowie na żetygenie[5].

Budowa

Instrument bardzo zbliżony do chińskiego guzhengu[6]. Jatag to instrument o długim rzędzie ruchomych[7] mostków[1], w niektórych wariantach występują dwa rzędy mostków[2]. Występuje w różnych rozmiarach, z różną liczbą strun (nawet 20[2]) i jest różnie strojona[1]. Pudło rezonansowe również bywa różnej grubości[2], może być wykonane np. z sosny wejmutki[8]; z jednej strony pudło jest pochylone[9]. Jatag ma typowo od 10 do 13 strun[2]. Są one wykonane z kozich jelit[7], końskiego włosia, jedwabiu lub metalu[2]. Struny szarpie się paznokciami lub plektronem[2]. Wersja „narodowa” ma 13 strun i jeden rząd mostków[2].

Galeria

  • Jatag w Muzeum Narodowym Mongolii
    Jatag w Muzeum Narodowym Mongolii
  • Jatag dwunastostrunny
    Jatag dwunastostrunny
  • Klucz do strojenia instrumentu
    Klucz do strojenia instrumentu
  • Pojedynczy mostek
    Pojedynczy mostek
  • Mongolski zespół folklorystyczny, jatag z prawej
    Mongolski zespół folklorystyczny, jatag z prawej
  • Jatag w pochyłej pozycji podczas gry
    Jatag w pochyłej pozycji podczas gry
  • Jatag w pozycji niemal poziomej podczas gry
    Jatag w pozycji niemal poziomej podczas gry

Przypisy

  1. ↑ a b c d Silverberg 2022 ↓, s. 22.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Silverberg 2022 ↓, s. 23.
  3. ↑ a b c d CaroleC. Pegg CaroleC., Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities, University of Washington Press, 2001, s. 89, ISBN 978-0-295-98112-3 [dostęp 2024-01-25]  (ang.).
  4. ↑ SunS. Zhuo SunS., The Chinese Zheng Zither: Contemporary Transformations, Routledge, 5 grudnia 2016, ISBN 978-1-351-89296-4 [dostęp 2024-01-27]  (ang.).
  5. ↑ JanetJ. Sturman JanetJ., The SAGE International Encyclopedia of Music and Culture, SAGE Publications, 26 lutego 2019, s. 221, ISBN 978-1-4833-1774-8 [dostęp 2024-01-27]  (ang.).
  6. ↑ ArtStation - jatga - ᠶᠠᠲᠤᠭ᠎ᠠ - ятга - 雅托葛 - jatug-a - Mongolia "Court and monasteries jatga 12 Strings" [online] [dostęp 2024-01-27]  (ang.).
  7. ↑ a b Robert C.R.C. Provine Robert C.R.C., YosihikoY. Tokumaru YosihikoY., J. LawrenceJ.L. Witzleben J. LawrenceJ.L., The Garland Encyclopedia of World Music: East Asia: China, Japan, and Korea, Routledge, 22 listopada 2017, ISBN 978-1-351-54429-0 [dostęp 2024-01-27]  (ang.).
  8. ↑ Silverberg 2022 ↓, s. 25.
  9. ↑ Zither - Mongulai [online], 16 marca 2021 [dostęp 2024-01-27]  (ang.).

Bibliografia

  • Ann L.A.L. Silverberg Ann L.A.L., A Contemporary History of the Chinese Zheng, Hong Kong University Press, 12 grudnia 2022, ISBN 978-988-8754-34-2 [dostęp 2024-01-25]  (ang.).

Linki zewnętrze

  • jatag jako instrument solowy – nagranie filmowe utworu w serwisie YouTube