Józef Para

Józef Para

Data i miejsce urodzenia	1 lipca 1922 Wojakowa
Data i miejsce śmierci	9 listopada 2020 Warszawa
Zawód	aktor reżyser teatralny
Lata aktywności	1953–1998
Odznaczenia

Józef Para (ur. 1 lipca 1922 w Wojakowej, zm. 9 listopada 2020 w Warszawie^[1][2]) – polski aktor i reżyser teatralny.

Życiorys

Urodził się w Wojakowej, wsi położonej w województwie małopolskim w rodzinie Józefa^[3], miejscowego kierownika szkoły, jako piąte najmłodsze dziecko. W 1934 przeniósł się wraz z rodzicami do Krakowa^[4].

Studia

Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Krakowie (1949). Jako student współpracował w latach 1947–1949 z Teatrem Słowackiego, Teatrem Starym i Teatrem Rapsodycznym. Członek Związku Artystów Scen Polskich.

Działalność artystyczna i naukowa

Dyrektor teatrów: Polskiego w Bielsku–Białej (1967–1973), Współczesnego we Wrocławiu (1973–1975), Śląskiego w Katowicach (1975–1977). Od 1982 do 2009 profesor nadzwyczajny w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej i Teatralnej w Łodzi.

Ma w swoim dorobku aktorskim i reżyserskim na deskach teatrów, planach filmowych i w produkcjach telewizyjnych ponad 100 prac twórczych. Największą popularność przyniosła mu rola komisarza Przygody w filmach Vabank i Vabank II, czyli riposta.

Jest autorem książki wspomnieniowej Salony i kulisy, opublikowanej w 1998 nakładem Wydawnictwa Śląsk.

25 listopada 2020 po mszy pogrzebowej w kaplicy cmentarnej został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera PAS AC-płd-po prawej stronie Czernych)^[5][6].

Dorobek

Filmy fabularne i seriale

• Żołnierz zwycięstwa (1953) jako żołnierz hiszpański
• Człowiek na torze (1956) jako kolejarz
• Dwaj panowie N (1961) jako major WSW w samolocie
• Nafta (1961) jako Bronek
• Gangsterzy i filantropi (1962) jako zastępca kierownika lokalu "Elitarna" (w części 2. pt. "Alkoholomierz")
• Skąpani w ogniu (1963) jako major UB
• Ranny w lesie (1963) jako "Rzeczny"
• Gdzie jest generał... (1963) jako porucznik Michniewicz
• Podziemny front (1965; serial TV) jako Mereck, inżynier w fabryce samolotów (odc. 4)
• Agent nr 1 (1971) jako dr Fortis
• Trędowata (1976) jako hrabia Ćwilecki
• Do krwi ostatniej... (1978) jako ambasador Archibald Clark Kerr
• Rodzina Połanieckich (1978) jako lekarz (odc. 3.)
• Biały mazur (1979) jako sędzia na procesie proletariatczyków
• Do krwi ostatniej (1979; serial TV) jako ambasador Archibald Clark Kerr (odc. 4)
• Sekret Enigmy (1979) jako płk. Józef Smoleński, szef II Oddziału Sztabu Generalnego
• Tajemnica Enigmy (1979; serial TV) jako płk. Józef Smoleński, szef II Oddziału Sztabu Generalnego (odc. 2)
• Kariera Nikodema Dyzmy (1979; serial TV) jako mężczyzna na przyjęciu w Koborowie (odc. 7.)
• Królowa Bona (1980; serial TV) jako biskup Wawrzyniec Międzyleski (odc. 2., 3., 4. i 5.)
• Wyrok śmierci (1980) mjr Ostoja
• Zamach stanu (1980) jako książę Radziwiłł goszczący Piłsudskiego w Nieświeżu
• Polonia Restituta (1980) jako Leon Wasilewski
• Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1981; serial TV) jako Hans Königsmarck, nadprezydent prowincji poznańskiej (odc. 7)
• Vabank (1981) jako komisarz Przygoda
• Marynia (1983) jako lekarz
• Vabank II, czyli riposta (1984) jako komisarz Przygoda
• Alchemik (1988) jako Honauer
• Alchemik Sendivius (1988; serial TV) jako Honauer
• Prostytutki (1998) jako klient w aptece
• Nic (1998) jako ksiądz

Spektakle telewizyjne

• Sekret Enigmy – reż. Roman Wionczek
• Śmierć Adama Zawiszy – reż. Roman Wionczek
• Staszic – reż. Lucyna Smolińska
• Wielki człowiek – reż. Andrzej Chrzanowski

Role teatralne

• Zbigniew w Mazepie Juliusza Słowackiego w reżyserii Romana Zawistowskiego, Katowice.
• Jan Kochanowski – Droga do Czarnolasu, Aleksander Maliszewski, reż. Gustaw Holoubek, Katowice.
• Helmer – Dom lalki (Nora) – Henrik Ibsen, reż. G. Holoubek, Katowice.
• Hajdaj – Zagłada Eskadry – Ołeksandr Kornijczuk, reż. Roman Zawistowski, Katowice.
• Sobolewski – Dziady – Adam Mickiewicz, reż. Aleksander Bardini, Warszawa.
• Dr Ranck – Dom lalki – H. Ibsen, reż. Maria Wiercińska, Warszawa.
• Stefan – Maski Marii Dominiki – Jerzy Zawieyski, reż. Roman Zawistowski, Warszawa.
• Pedro Manares – Ludzie z martwej winnicy – Roman Brandstaetter, reż. Henryk Szletyński, Warszawa.
• Bohater – Kartoteka – Tadeusz Różewicz, reż. Wanda Laskowska, Warszawa.
• Buckingham – Ryszard III – William Szekspir, reż. Jacek Woszczerowicz, Warszawa.
• Król – Hamlet, W. Szekspir, reż. G. Holoubek, Warszawa.
• Beckman – Frank V – Friedrich Dürrenmatt, reż. Konrad Swinarski, Warszawa.
• „Sułkowski” – rola Sułkowskiego w sztuce Stefana Żeromskiego, reż. Józef Para, Katowice.
• Horsztyński – Horsztyński – Juliusz Słowacki, reż. Józef Para, Katowice.
• Posejdon – Trojanki – Eurypides, reż. Józef Para, Katowice.
• Gromski – Porwanie Sabinek – F. Schonthan, reż. Mieczysław Daszewski, Bielsko-Biała.
• Pan Wokulski – Pan Wokulski na podstawie Lalki Bolesława Prusa, reż. Adam Hanuszkiewicz, Bielsko-Biała.
• Bolesław Śmiały – Bolesław Śmiały Stanisław Wyspiański, reż. Józef Para, Bielsko-Biała.
• Doktor Judym – Doktor Judym na podstawie Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego, reż. Józef Para, Bielsko-Biała.
• Łatka – Dożywocie – Aleksander Fredro, reż. J. Para, Bielsko-Biała.
• Dariusz – Persowie, Ajschylos, reż. J. Para, Bielsko-Biała (prapremiera w Polsce).
• Bassanio – Kupiec wenecki – W. Szekspir, reż. Józef Para, Bielsko-Biała.
• Leone – Bank Glembay Ltd – Miroslav Krleža, reż. Józef Para, Katowice.
• Agamemnon – Oresteja – Ajschylos, reż. Józef Para, Wrocław.
• Kreon – Medea – Eurypides, reż. Jerzy Markuszewski, Warszawa.
• Fizdejko – Janulka, córka Fizdejki – Stanisław Ignacy Witkiewicz, reż. Józef Para, Wrocław (prapremiera).
• Pierczichin – Mieszczanie – Maksim Gorki, reż. Józef Para, Wrocław.
• Gzymsik – Romans z wodewilu – W. Krzemiński, reż. J. Para, Katowice.
• Johny – Dzień dobry i do widzenia – Athol Fugard, reż. Józef Para, Katowice.
• AA – Emigranci – Sławomir Mrożek, reż. Józef Para.
• Konrad – Wyzwolenie – Stanisław Wyspiański, reż. Józef Para, Katowice.
• Lelewel – Tryptyk Listopadowy według Stanisława Wyspiańskiego, reż. Janusz Warmiński, Warszawa.
• Tipoff – Lekarz bezdomny – Antoni Słonimski, reż. Józef Para, Warszawa.

Jako reżyser

Teatr Śląski w Katowicach (1965–1967)

• Sułkowski – Stefan Żeromski
• Trojanki – Eurypides
• Horsztyński – Juliusz Słowacki

Teatr Polski w Bielsku-Białej (1967–1973)

• Konstanty Simonow: Chłopiec z naszego miasta.
• John Priestley: Pan Inspektor przyszedł.
• Juliusz Słowacki: Fantazy.
• Stanisław Wyspiański: Bolesław Śmiały.
• Henryk Ibsen: Dom Lalki./ Nora/.
• Jerzy Putrament: Wrzesień.
• Tadeusz Rittner: Głupi Jakub.
• Artur Miller: Cena.
• Maksym Gorki: Mieszczanie.
• William Szekspir: Kupiec Wenecki.
• Z. Skowroński: Maturzyści.
• Stefan Żeromski: Dr. Judym. Spektakl na motywach powieści Ludzie Bezdomni – St. Żeromski.
• Tadeusz Różewicz: Kartoteka.
• Antoni Czechow: Wujaszek Wania.
• Aleksander Fredro: Dożywocie.
• M. Mithois: Madame Coco.
• Ajschylos: Persowie / prapremiera na deskach teatru zawodowego w Polsce /.
• R.N. Nash: Zaklinacz deszczu.
• A. Makarewicz: Twarzą w twarz.
• Bolesław Prus: Pan Wokulski. Spektakl na motywach powieści Lalka – B. Prus.

Teatr Współczesny we Wrocławiu (1973–1975)

• Ajschylos: Oresteja.
• Bolesław Prus: Pan Wokulski – na podstawie Lalki
• Stanisław Ignacy Witkiewicz: Janulka, córka Fizdejki / prapremiera /.
• Roman Brandstaetter: Król i Aktor
• Maksym Gorki: Mieszczanie.

Teatr Śląski w Katowicach (1975–1977)

• Zdzisław Skowroński: Maturzyści.
• Władysław Krzemiński: Romans z wodewilu.
• Athol Fugard: Dzień dobry i do widzenia.
• Stanisław Mrożek: Emigranci.
• Stanisław Wyspiański: Wyzwolenie.
• Franz Schonthan: Porwanie Sabinek – Teatr w Zabrzu.

Różne teatry w Warszawie (1979–1989)

• Miklos Hubay: Karnawał rzymski – Teatr Polski
• Antoni Słonimski: Lekarz bezdomny – Teatr Dramatyczny
• W. Williams: Przeprowadzka – Teatr Ateneum.

Ośrodek Telewizyjny w Katowicach (1965–1977)

• Zdzisław Skowroński: As Pik
• C. Migholas: Na hiszpańskiej ziemi.
• Włodzimierz Perzyński: Szczęście Frania.
• Tadeusz Stolarczyk: Znajomi z Perpignan.
• Marek Domański: Komedia z awansem.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1998)^[3]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1977)
• Złoty Krzyż Zasługi (1972)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)^[7]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (28 sierpnia 2007)^[8]
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1977)
• Złota Odznaka „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego” (1975)^[9]

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Państwowa III stopnia za kreacje aktorskie (1954)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za całokształt pracy artystycznej (1972)
• Nagroda Województwa Katowickiego (1973)
• Nagroda Województwa Bielsko-Biała (1975)
• Złota Maska Województwa Katowickiego (1976)
• Srebrna Maska Województwa Katowickiego (1977)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Józef Para w bazie IMDb (ang.)
• Józef Para w bazie Filmweb
• Józef Para w bazie filmpolski.pl
• Józef Para, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09] .
• Józef Para w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”