Renzo Martens

Renzo Martens (Terneuzen, 1973) is een Nederlandse kunstenaar en filmmaker, die woont en werkt in Amsterdam en Kinshasa. Martens kwam in de aandacht als documentairemaker met Episode I (2003) en Episode III: Enjoy Poverty (2008). Sinds 2010 is Renzo Martens de artistiek leider van Human Activities, een instituut dat een nieuw ecologisch en economisch model gebaseerd op kunst ontwikkelt op een palmolie plantage in het Democratische Republiek Congo.

Biografie

Renzo Martens studeerde Politieke wetenschappen aan de Radboud Universiteit en beeldende kunst aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Gent en de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Nadien resideerde hij in 2010 aan het ISCP in New York.^[1] In 2013 was Renzo Martens een van de 16 deelnemers aan het Yale World Fellow Program^[2], het signature leadership program van de Yale-universiteit.

De kunstenaar werkt aan een PhD in de kunsten aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Gent (KASK) in Gent.^[3] Hij gaf ook lezingen over kunst, economie en representatie aan: University College London, London School of Economics, Yale University, Goldsmiths (University of London), Städelschule Frankfurt, HEAD Genève, HISK en KASK.

Martens en CATPC zijn de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië 2024. Hicham Khalidi, directeur van de Jan van Eyck Academie in Maastricht, is de curator.

Werk

Episode I

Renzo Martens maakte zijn eerste film Episode I (2000) in Grozny, in de oorlogsgebieden van Tsjetsjenië. Het is een atypisch documentairefilm waarin beelden van het oorlogsgebied zijn vermengd met een persoonlijk (liefdes)verhaal van de kunstenaar.^[4] Met de camera op zichzelf gericht, vraagt hij de Tsjetsjenen wat zij van hem vinden.^[5]

Episode III: Enjoy Poverty

Episode III, ofwel Enjoy Poverty genoemd, is een studie omtrent de politieke stellingnames van hedendaagse kunst en het resultaat van een twee jaar durende reis door Congo. In de film zet Martens een emancipatieprogramma op om lokale gemeenschappen te stimuleren om hun armoede te gelde te maken.^[6] Deze film opende het Internationale Documentaire Filmfestival Amsterdam (IDFA) in 2009 ^[7] en werd o.a. getoond in Centre Pompidou, The Berlin Biennial, Manifesta 7, The Moscow Biennial, Tate Modern, Stedelijk Museum Amsterdam, 19th Biennale of Sydney en verschillende prestigieuze filmfestivals.

Human Activities

In 2012 richtte Martens het kunstinstituut Human Activities op en werkt er sindsdien als artistiek leider. Het instituut wil kunstproductie inzetten om de lokale economie op een palmolie plantage in gang te zetten, en tegelijkertijd kennis te genereren over de rol van kunst binnen economische structuren.^[8] Sinds 2014 werkt Human Activities samen met de coöperatie van plantagearbeiders Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC), dat nieuwe ecologische initiatieven ontwikkelt middels op de productie van kunst. CATPC werkt vanuit een museum op de plantage ontworpen door OMA. De plantagearbeiders die niet kunnen leven van productiearbeid, leven van hun kunst. De winst van de kunstverkoop wordt deels gebruikt om het land, dat na 100 jaar monocultuur is uitgeput, terug te kopen. Vervolgens wordt gewerkt om het land weer vruchtbaar en bruikbaar te maken. Zo krijgen de bewoners weer controle over de productiemiddelen op de plantage.^[9] Binnen de kunstwereld organiseerde Human Activities reeds presentaties in SculptureCenter, New York; Walker Art Center, Minneapolis; Tate Modern, Londen; Stedelijk Museum, Amsterdam; Wiels, Brussel; Museo Reina Sofia, Madrid en de 7e Biënnale van Berlijn. Tegenlicht wijdde een uitzending aan dit project^[10] en Martens zijn film White Cube (2020) is een documentatie ervan, onder andere geproduceerd met de VPRO.

Opening Seminar

In 2012 organiseerde Human Activities een openingsseminarie op een palmolieplantage in Boteka, DR Congo. Congolese en internationale sprekers kwamen op de plantage bijeen om te praten over de geschiedenis van de plantage, gentrificatie en de mogelijkheden voor kunst om op een zinvolle manier om te gaan met de omstandigheden van haar eigen bestaan. Twee dagen lang namen tweehonderd mensen uit de lokale gemeenschap deel aan een conferentie met kunsthistoricus TJ Demos, filosoof Marcus Steinweg, activist René Ngongo, architect Eyal Weizman, econoom Jérome Mumbanza, curator Nina Möntmann, antropologe Katrien Pype en kunstenaar Emmanuel Botalatala. Stedelijk theoreticus Richard Florida hield de keynote lezing via satelliet.^[11]

Tentoonstellingen

Human Activities heeft het wereldwijd exposeren van de werken van CATPC in de kunstwereld mogelijk gemaakt, wat onder meer tentoonstellingen opleverde in het Van Abbemuseum in Eindhoven, Middlesbrough Institute of Modern Art, Artes Mundi in Cardiff en Kunst-Werke in Berlijn, WIELS in Brussel, EYE Filmmuseum in Amsterdam, M HKA in Antwerpen, Art Basel, Kunsthal Charlottenborg in Kopenhagen, Murray Art Museum Albury, de Art Gallery of New South Wales in Sydney, Mori Art Museum in Tokio, Hayy Jameel in Jeddah en KOW gallery in Berlijn. In januari 2017 maakte CATPC hun Amerikaanse debuut in het SculptureCenter in New York.^[12]

The Matter of Critique

Human Activities startte de internationale conferentiereeks "The Matter of Critique" om de materiële voorwaarden van kritisch artistiek engagement aan te pakken. Via deze conferenties brengt Human Activities academici, kunstenaars, economen en de Congolese plantagearbeiders samen om de artistieke, sociale en economische draagwijdte van haar activiteiten in Congo te bespreken. Human Activities startte de eerste internationale conferentie in 2015 in het KW Institute for Contemporary Art^[13] en in Lusanga.^[14] De derde editie vond eveneens plaats in Lusanga, in 2016.^[15] De vierde editie vond plaats in het SculptureCenter, New York, op 29 januari 2017 met onder meer Ariella Azoulay, Simon Gikandi, David Joselit, Michael Taussig en CATPC-kunstenaar Matthieu Kasiama.^[16]

The Repatriation of the White Cube

Op 21 april 2017 opende Human Activities samen met CATPC een White Cube op de plek van Unilevers eerste palmolieplantage, in Lusanga (het voormalige Leverville) in het Congolese regenwoud.^[17] Deze White Cube is ontworpen door OMA en fungeert als hoeksteen van het Lusanga International Research Centre for Art and Economic Inequality (LIRCAEI).^[18] Tijdens de opening discussieerden plantagearbeiders over de baten van een White Cube voor een plantage met filosoof Suhail Malik, curator Clémentine Deliss, curator Azu Nwagbogu, de president van CATPC René Ngongo, en de Indonesische vakbond van plantagearbeiders Serbundo.

Openingstentoonstelling "The Repatriation of the White Cube"

CATPC stelde de openingstentoonstelling van de White Cube samen in een netwerk van Kisendus - traditionele hutten, speciaal gebouwd voor de tentoonstelling, gewijd aan kunst en sociale evenementen - dat verbonden was met de White Cube. Verschillende stukken verwezen naar de rijke geschiedenis van D.R. Congo, maar waren tot dan toe nog nooit in Congo tentoongesteld. Deelnemende kunstenaars waren onder meer: Kader Attia, Sammy Baloji, Vitshois Mwilambwe Bondo, Marlene Dumas, Michel Ekeba, Eléonore Hellio, Carsten Höller, Irène Kanga, Matthieu Kasiama, Jean Katambayi, Jean Kawata, Mbuku Kimpala, Thomas Leba, Jérémie Mabiala, Daniel Manenga, Mega Mingiedi, Eméry Mohamba, Cédrick Tamasala, Pathy Thsindele en Luc Tuymans.^[19]

De Post-plantage

De opening van het White Cube museum symboliseerde het einde van het eerste onderzoeksprogramma van Human Activities over gentrificatie. Het instituut is in 2021 een nieuw onderzoeksprogramma gestart over de creatie van de "post-plantage": een nieuw ecologisch en economisch model gebaseerd op kunst.

Balot NFT

Met de steun van Human Activities lanceerde de Cercle d'Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) een collectie van 306 NFT's als reactie op de weigering van het Virginia Museum of Fine Arts (VMFA) om een Congolees beeld, de "Diviner's Figure representing Belgian Colonial Officer Maximilien Balot" uit 1931, uit te lenen voor een tentoonstelling in CATPC's White Cube museum. CATPC is een van de eersten die NFT's gebruikt als een digitale manier van kunstrestitutie. Met de verkoop van de NFT's zal het collectief land terugkopen en herstellen dat is uitgeput door monocultuur in Lusanga, DR Congo.^[20] Er is controverse rond het project vanwege de vermeende schending van het auteursrecht op de foto's van het beeld van de VMFA, die CATPC heeft gebruikt om de NFT's te maken, met persaandacht in The Guardian, De Volkskrant, Het Parool, Artnet, en meer.^[21] De VMFA beweert dat het gebruik van de foto's "ons open access beleid schendt en onaanvaardbaar en onprofessioneel is".^[22] In een artikel in The Art Newspaper reageert CATPC-lid Cedart Tamasala op het debat en stelt dat:

"Het beeld is al heel lang in Richmond", aldus Tamasala. "Het bewaren en niet delen ervan is een vorm van geweld. Wij komen uit een land waar voortdurend oorlog heerst. Wij willen geen oorlog. We willen ons niet verzetten tegen het museum. We zijn hier niet om een conflict met hen te hebben. Het enige wat we willen is de relatie met het beeld weer aanhalen. Het is belangrijk voor ons. Maar we kennen het alleen van veraf. Daar willen we verandering in brengen."^[23]

White Cube

In Renzo Martens' nieuwste film White Cube (2020), gemaakt in samenwerking met de Cercle d'Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC), volgt hij de plantagearbeiders die het concept van de 'white cube' gebruiken om hun land terug te kopen van internationale plantagebedrijven en het veilig te stellen voor toekomstige generaties.

"Land of kunst. Als ik zou moeten kiezen, zou ik voor beide kiezen. Maar als ik er echt maar één moet kiezen, zou ik het land kiezen. Waar kan ik mijn stoel neerzetten en kunst gaan maken, als ik het land niet bezit?" - Matthieu Kasiama (CATPC) in White Cube.^[24]

De film ging gelijktijdig in première op het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) en in Lusanga, D.R. Congo, waarna er een 'global museum launch' plaatsvond waarbij White Cube werd vertoond en discussies werden gevoerd in meerdere kunstinstellingen over de hele wereld, waaronder het National Museum in Kinshasa, KW Institute for Contemporary Art in Berlijn, Savannah Centre for Contemporary Art in Tamale, African Artists' Foundation in Lagos, Institute of Contemporary Arts in Londen, Mori Art Museum in Tokio, MPavilion in Melbourne en Museum MACAN in Jakarta.^[25] Over de film schreef Holland Cotter in The New York Times:

"Kortom, het project, het de-exotiseren en re-exotiseren, is politiek problematisch op bijna elk niveau, en daarom is het fascinerend. Het roept vragen op over machtsverschillen gebaseerd op ras en klasse die aan de basis liggen van de moderne westerse cultuur, maar die onze grote musea resoluut geweigerd hebben aan te pakken, laat staan te proberen te beantwoorden."^[26]

Kritiek op zijn werk

Kunstcollectief KIRAC maakte in 2017 een weliswaar warrige, maar ook kritische film (episode 6 in de KIRAC-filmreeks) over Martens en zijn vele pretenties. Hierin wordt hem onder meer een messias-complex voor de voeten geworpen.^[27]

Prijzen

• 2021: 18th Seoul Eco Film Festival (publiekskeuze)^[28]
• 2021: “Tutta un’altra storia” Award, Biografilm Festival 2021^[29]
• 2017: Visible Award (shortlist, met de Cercle d'Art des Travailleurs de Plantation Congolaise)^[30]
• 2015: Witteveen+Bos-prijs voor Kunst+Techniek
• 2015: Amsterdamprijs voor de Kunst
• 2013: Yale World Fellow^[31]
• 2013: Cultuurfonds Documentaire Stipendium^[32]
• 2010: Vlaamse Cultuurprijs voor Film^[33]
• 2010: Stimulans prijs van het Nederlands Filmfonds^[34]

Solo tentoonstellingen en film vertoningen

• White Cube and Episode III: Enjoy Poverty screening, Palazzo Grassi, Venetië, Italië, 2022
• White Cube screening, Points communs, Parijs, Frankrijk, 2022
• BALOT (in collaboration with CATPC), KOW, Berlijn, 2022
• Global Launch White Cube (2021):
  • White Cube debate, with Renzo Martens, Ibrahim Mahama and Kari Kacha Seidou, SCCA, Tamale, Ghana
  • Online White Cube debate, with Nurhady Sirimorok and Halim HD moderated by Asri Winata, Museum MACAN, Jakarta, Indonesië
  • White Cube dialogue between curator Kirill Adibekov, Cedart Tamasala and Renzo Martens, VAC, Moskou
  • Screening of White Cube and debate, with Henry Bundjoko, Franklin Mubwabu Mbobe, Pala Kamango, René Ngongo, Cedart Tamasala, Matthieu Kasiama, Mbuku Kimpala and Eléonore Hellio, moderated by Charles Tumba, National Museum, Kinshasa, DRC
  • Screening of White Cube and online debate, with Renzo Martens, Mami Kataoka, Cedart Tamasala, Eleonore Hellio and Hikaru Fujii, Mori Art, Tokio
  • Screening of White Cube and an online discussion, with Renzo Martens, Surafel Wondimu and Cedart Tamasala, Sharjah Art Foundation and The Africa Institute, Sharjah, Verenigde Arabische Emiraten
  • Screening of White Cube and a debate, with Charles Esche and Cedart Tamasala, moderated by Renzo Martens, Van Abbemuseum, Eindhoven
  • A debate with Renzo Martens, Cedart Tamasala, Oluwatoyin Sogbesan and Azu Nwagbogu, in collaboration with Alliance Française de Lagos, African Artists’ Foundation, Lagos, Nigeria
  • Screening of White Cube with an introduction by Renzo Martens, David Gianotten, Cedart Tamasala, with Helen Runting and Arsene Ijambo, MPavilion, Melbourne, Australië
  • White Cube Screening and conversation, with Azu Nwagbogu and Suhail Malik, ICA, Londen
  • White Cube screening and debate, with Sandrine Colard, Aymar Nyenyezi Bisoka, Jean François Mombia Atuku and Renzo Martens. Gesprek gemodereerd door Wendy Bashi, Wiels, Brussel, en Picha, Lubumbashi, DRC
  • White Cube screening and debate, with Clémentine Deliss, Tirdad Zolghadr and Renzo Martens, KW, Berlijn
• FORCED LOVE (in collaboration with CATPC), KOW, Berlijn, 2020
• Forced Love (in collaboration with Irene Kanga / CATPC), EYE Filmmuseum, Amsterdam, 2020
• The Repatriation of The White Cube (in collaboration with CATPC), Lusanga, DRC, 2017
• Cercle d’Art des Travailleurs des Plantations Congolaise (in collaboration with CATPC), SculptureCenter, New York, 2016
• Cercle d’Art des Travailleurs des Plantations Congolaise (in collaboration with CATPC), MIMA, Middlesbrough, VK, 2015
• A New Settlement (in collaboration with CATPC), Galerie Fons Welters, Amsterdam
• A Lucky Day (in collaboration with CATPC), KOW, Berlijn
• The Matter of Critique (in collaboration with CATPC), KW Institute for Contemporary Art, Berlijn, 2015
• A Capital Accumulation Program, The BOX Gallery, Los Angeles, 2014
• Episode III, Göteborgs Konsthall, 2011
• Episode III, Wilkinson Gallery, Londen, 2009
• Episode III, Stedelijk Museum Bureau Amsterdam, Amsterdam, 2008
• Episode I, Vtape, Toronto, 2005
• Episode I, Marres, Maastricht, 2004
• Episode I, Galerie Fons Welters, Amsterdam, 2003
• Rien ne va plus, de Merodestraat, Brussel, 1999

Groepstentoonstellingen

Selectie 2012-2022

• KOW (in collaboration with CATPC), Art Basel, Zwitserland, 2022
• Time is Going – Archive and Future Memories (in collaboration with CATPC), Goethe Instituut, tijdens Dak'art Biennale, Dakar, Senegal, 2022
• Made in X (in collaboration with CATPC), Extra City, Antwerpen, België, 2022
• Hurting and Healing: Let’s Imagine a Different Heritage (in collaboration with CATPC), Tensta Konsthall, Stockholm, Zweden, 2022
• Staple: What’s on your plate? (in collaboration with CATPC), Art Jameel, Jeddah, Saudi Arabië, 2021
• Risquons-Tout (in collaboration with CATPC), Wiels, Brussels, Belgium, 2021
• MONOCULTURE | A Recent History, M HKA, Antwerpen, België, 2019
• Freedom – The Fifty Key Dutch Artworks Since 1968, Museum De Fundatie, Zwolle, 2019
• Picture Industry, Luma Foundation, Arles, Frankrijk, 2019
• KOW (in collaboration with CATPC), Art Basel, Zwitserland, 2019
• Catastrophe and the Power of Art (in collaboration with CATPC), Mori Art Museum, Tokyo, Japan, 2018
• The Way Things Run, Part II: Cargo (in collaboration with CATPC), PS120, Berlijn, 2018
• Superposition: Equilibrium & Engagement (in collaboration with CATPC), 21st Biennale of Sydney, Australië, 2018
• TRANSAKTIONEN, Über den Wert künstlerischer Arbeit HaL (in collaboration with CATPC), Haus am Lützowplatz, Berlijn, 2017
• The Armory Show (in collaboration with CATPC) (Focus selection), New York, 2017
• Bread and Roses (in collaboration with CATPC), Museum for Modern Art, Warschau, 2016
• Neither Back Nor Forward: Acting in the Present, Jakarta Biennial, Indonesië, 2015
• Produktion (in collaboration with CATPC), Galerie nächst St. Stephan, Wenen, Oostenrijk, 2015
• Confessions of the Imperfect (in collaboration with CATPC), Van Abbe Museum, Eindhoven, 2014
• Artes Mundi 6 (in collaboration with CATPC), National Museum Cardiff, VK, 2014
• Böse Clowns, Hartware Medien Kunstverein, Dortmund, 2014
• Manifesto! An alternative history of photography, Folkwang/Winterthur, Duitsland/Zwitserland, 2014
• Hunting and Collecting, Mu.Zee, Oostende, 2014
• You Imagine what You Desire, 19th Biennale of Sydney, 2014
• 9 Artists, MIT List Visual Art Center, Cambridge, VS, 2014
• Arte Útil, Van Abbe Museum, Eindhoven, 2013
• global aCtIVISm, ZKM I Museum of Contemporary Art, Karlsruhe, 2013
• 9 Artists, Walker Art Center, Minneapolis, VS, 2013
• Ghost in the system - scenarios for resistance, Moscow Biennale, Moskou, 2013
• Space of Exception, Artplay, Moscow Biennale, Moskou, 2013
• Either/Or, Haus am Waldsee, Berlijn, 2013
• Either/Or, Nikolaj Kunsthal, Kopenhagen, Denemarken, 2013
• Forget Fear, 7th Berlin Biennial, Berlijn, 2012
• Models for Taking Part, Kenderdine Art Gallery, Saskatoon, Canada, 2012
• A Series of Navigations, Sligo, Ierland, 2012

Publicaties

• Critique in Practice: Renzo Martens' Episode III (Enjoy Poverty), Anthony Downey (Ed.), MIT Press, 2019

• CATPC: Cercle d'art des travailleurs de plantation congolaise, Els Roelandt, Eva Barois De Caevel (Ed.), Sternberg Press, 2017

Meer lezen over Renzo Martens

Boeken

• Ethics. Documents of Contemporary Art, Walead Beshty (Ed.), MIT Press, March 2015
• Het Streven, Hans den Hartog Jager, De Singel Uitgeverijen, 2014
• Scandalous. A Reader on Art and Ethics, Nina Möntmann (Ed.), Sternberg Press, September 2013
• Return to the Postcolony. Specters of Colonialism in Contemporary Art, T.J. Demos, Sternberg Press, 2013
• Documentary. Documents of Contemporary Art, Julian Stallabrass (Ed.), MIT Press, February 2013
• In and Out Of Brussels. Figuring Postcolonial Africa and Europe in the films of Herman Asselberghs, Sven Augustijnen, Renzo Martens and Els Opsomer, T.J. Demos and Hilde Van Gelder (Eds.), Leuven University Press, 2012
• 'Immorality as Ethics: Renzo Martens’ Enjoy Poverty', Ruben De Roo, in: 'Art & Activism in the Age of Globalization / Reflect #08,' NAi Publishers, Rotterdam, 2011

Tentoonstellingscatalogi

• 9 Artists, Bartholomew Ryan (Ed.), Walker Publications, 2013
• Artists come to bring Kindness, A conversation with renzo martens, Artur Zmijewski, in: Forget Fear (reader of the 7th Berlin Biennale), KW Institute for Contemporary Art, 2012
• Monumentalism, Stedelijk Museum Amsterdam, 2010, Kersin Winking
• 6th Berlin Biennial, KW Institute for Contemporary Art, Berlin, 2010, Kathrin Rhomberg
• The Human Condition, Kunsthaus Graz, Graz, Austria, Adam Budak

Academische essays

• 'Evidence, Subjectivity and Verité in Renzo Martens’ Episode III: Enjoy Poverty – a Shot-By-Shot Analysis', Image and Narrative, Vol 18 n.2, p. 83-113, 15 July 2017, S. Sinnige
• 'Enjoy Poverty: Humanitarianism and the Testimonial Function of Images', Visual Studies, Vol 32 n.1, p. 24-32, 5 January 2017, N. Perugini, F. Zucconi
• 'Gentrification After Institutional Critique: On Renzo Martens’ Institute for Human Activities', Afterall Journal, Autumn/Winter 2015, T.J. Demos

Pers artikelen

• 'Can an Artists’ Collective in Africa Repair a Colonial Legacy?', The New Yorker (print issue July 25, 2022), 18 July 2022
• 'Colonial Confrontations: CATPC and Renzo Martens at KOW Berlin', BerlinArtLink, 18 March 2022, William Kherbek
• 'Congolees kunstcollectief hoopt met NFT van geroofd kunstwerk het weer digitaal terug te krijgen', De Volkskrant, 14 February 2022, Maxine van Veelen
• 'Witte messias in Congo', VPRO Gids, November 2021
• 'Renzo Martens’ White Cube: gedurfd manifest voor een gedekoloniseerde kunstwereld', Recto Verso, 7 May 2021, Anneleen van Kuyck
• ‘Onze musea zijn gefinancierd op de kap van uitgebuite Congolese arbeiders’, De Standaard, 27 March 2021
• 'With a New Museum, African Workers Take Control of Their Destiny', The New York Times, 13 April 2021, Nina Siegal
• 'White Cube gaat over meer dan alleen de kolonialistische banden van de kunstwereld', Het Parool, 25 November 2020, Roosje van der Kamp
• 'Renzo Martens helpt Afrikanen met kunstwerken', NRC Handelsblad, 24 November 2020, Sabeth Snijders
• 'White Cube: terug naar de plantages voor een ‘omgekeerd gentrificatieproject’', Het Parool, 18 November 2020,  Jan Pieter Ekker
• 'Renzo Martens profiteerde van de armoede die hij filmde: ‘Het is vernederend dat ik de energie van anderen heb verspild’', Trouw, 17 November 2020, Harmen van Dijk
• 'Met de ontroerende documentaire ‘White Cube’ slaat Renzo Martens de spijker op z’n kop', Trouw, 17 November 2020, Belinda van de Graaf,
• 'Het eeuwige spel met ongemak van regisseur Renzo Martens', De Volkskrant, 16 November 2020, Sarah Van Binsbergen
• 'Kunst moet de wereld verbeteren', Filmkrant, 16 November 2020, Edo Dijksterhuis
• 'Witte wereldverbeteraar', De Groene Amsterdammer, 11 November 2020, Basje Boer
• 'An OMA-Designed Museum With Subversive Goals Opens on a ‘Post-Plantation’ in DR Congo', Artnet, 24 April 2017, Alyssa Buffenstein
• 'Chocolate Sculpture, With a Bitter Taste of Colonialism', The New York Times, 2 February 2017, Randy Kennedy
• 'Langzame zegetocht van Enjoy Poverty', NRC, 4 July 2010, Raymond van den Boogaard

• 'Ongemakkelijk langs de binnenkant, over Renzo Martens' Episode III, Enjoy Poverty', Pieter van Bogaert, Kunstkritiek, 2010
• 'Langzame zegetocht van Enjoy Poverty', NRC, July 2010, Raymond van den Boogaard

• ‘Armoede levert meer op dan goud’, NRC Handelsblad, Nov 2008, Coen van Zwol
• ‘NJOY POV RTY’, Jorinde Seijdel, ‘Une bonne nouvelle, Notes on Episode III', Frank Vande Veire, en ‘Renzo Martens – Episode III’, Jelle Bouwhuis, SMBA Newsletter, Nov 2008
• 'Medelijden helpt niet', De Groene Amsterdammer, Nov 2008, Bert Mebius
• ‘Renzo of Guy; Het ware gezicht van Afrika’, Metropolis M nr. 3, 2008, Domeniek Ruyters
• ‘Afro-pessimisme minder aanwezig dan gedacht’, NRC, Aug 2008, Mathilde Jansen

Externe links

• Officiële website
• Human Activities
• CATPC website
• KOW gallery website
• Fons Welters gallery website

Zie de categorie Renzo Martens van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.