Paracetamol

Esculaap Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht.
Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.
Paracetamol
Chemische structuur
Structuurformule van paracetamol
Molecuulmodel van een paracetamol
Farmaceutische gegevens
Beschikbaarheid (F) ca 80 %
Metabolisatie 90 tot 95 % lever
Halveringstijd (t1/2) 1 – 4 uur
Uitscheiding renaal
Gebruik
Merknamen Panadol, Apc, Ppc, Pe-Tam (B), Dafalgan, Sinaspril
Voorschrift/recept Zonder voorschrift verkrijgbaar
Toediening oraal, rectaal, intraveneus
Risico met betrekking tot
Zwangerschapscat. B (VS)
A (Aus)
Databanken
CAS-nummer 103-90-2
ATC-code N02BE01
PubChem 1983
DrugBank APRD00252
Chemische gegevens
Molecuulformule C8H9NO2
IUPAC-naam N-(4-hydroxyfenyl)acetamide
Molmassa 151,17 g/mol
Smeltpunt 169 °C
Oplosbaarheid (bij 20 °C)[1] 12.78 g/L
Dichtheid 1,263 g/cm³
Portaal  Portaalicoon   Geneeskunde

Paracetamol (Amerikaans-Engels: acetaminophen) is een veelgebruikt pijnstillend en koortsverlagend middel.[2] Vaak wordt het in combinatie met andere geneesmiddelen ingezet. Het wordt meestal oraal of rectaal toegediend, maar paracetamol kan ook via de ader worden geïnjecteerd. De effecten duren tussen twee en vier uur.[3]

Paracetamol is bij de aanbevolen dosering een veilig medicijn.[4] De aanbevolen maximale dagelijkse dosis voor een volwassene is drie tot vier gram. Wanneer deze dosis wordt overschreden, kan leverfalen optreden. De naam paracetamol is afgeleid van de chemische naam: para-acetylaminofenol. De stof is opgenomen in de lijst van essentiële geneesmiddelen van de WHO, waarin de meest effectieve en veilige medicijnen staan die nodig zijn in de gezondheidszorg.[5]

Geschiedenis

Paracetamol werd voor het eerst in 1878 door Harmon Northrop Morse gesynthetiseerd en in 1893 voor de eerste keer in de geneeskunde gebruikt door Josef von Mering.[6][7] Al vrij snel daarna raakte paracetamol uit de gratie vanwege een bizarre bijwerking: sommige gebruikers kregen een blauwe huidskleur na gebruik, waarschijnlijk als gevolg van contaminatie met een ander middel. Toen in de jaren 1940 ontdekt werd dat paracetamol koortsverlagend en pijnstillend werkte, nam de populariteit weer toe.

De grootste stijging in populariteit ontstond toen in de jaren 1960 bezorgdheid ontstond over de lange-termijneffecten van fenacetine.[8] Men ontdekte toen dat paracetamol de actieve metaboliet is van acetanilide. Acetanilide werd in 1886 geïntroduceerd, maar bleek te toxisch. Men ging op zoek naar minder giftige alternatieven die qua chemische structuur sterk op acetanilide leken; één daarvan was paracetamol.[9]

Werking

Het werkingsmechanisme van paracetamol is nog steeds onduidelijk.[10][11] Er zijn twee hypotheses: (1) remmen van cyclo-oxygenases (COX, enzymen betrokken bij ontstekingsreacties) en (2) beïnvloeding van het serotonerge systeem; dat zijn zenuwbanen die onder andere een rol spelen bij de gewaarwording van pijn.[11][12]

Bijwerkingen

Er zijn aanwijzingen dat veelvuldig gebruik van paracetamol interne bloedingen kan bevorderen.[13]

Een aantal onderzoeken uit 2019 suggereert dat het gebruik van paracetamol tijdens de zwangerschap de ontwikkeling van het kind in de baarmoeder zou kunnen schaden.[a] Een oorzakelijk verband tussen paracetamol en ADHD wordt echter "zeker niet bewezen" geacht.[15]

Dosering

Voor gezonde volwassenen is de maximale dosis per etmaal 6-8x 500 mg voor de tabletten (bij chronisch gebruik 6x 500 mg), 3-4x 500–1000 mg voor de zetpillen. Er dient een periode van minimaal 3-4 uur tussen de doseringen in te zitten. In de bijsluiter staat meestal een dosering van maximaal 6x 500 mg of 3x 1000 mg aangegeven. Bij normaal gebruik wordt paracetamol als een veilig middel beschouwd.[16]

Schadelijkheid bij overdosering

Beschadiging van de lever kan optreden na de inname van een enkele dosis van 10 tot 15 gram paracetamol. In de lever bevinden zich metaboliserende enzymen die paracetamol omzetten in een toxische metaboliet. Een leververgiftiging kan zeer pijnlijk zijn en een aantal dagen duren. Inname van een enkele dosis van 20 tot 25 gram kan fataal zijn.[9]

Anderzijds zijn er ook gevallen bekend waarbij de inname van een enorme hoeveelheid paracetamol niet tot leverschade leidde.[17]

Bij een eenmalige inname van meer dan 70 mg/kg (ongeveer 5 gram voor volwassenen) zijn de nadelige effecten al te verwachten. Met 140 mg/kg (circa 10 gram voor volwassenen) wordt er matig ernstige leverschade gezien, en bij 200 mg/kg (ongeveer 14 gram voor volwassenen) is dit al ernstige leverschade. De absolute hoeveelheden zijn voor kinderen lager dan hier vermeld. Ook dagelijks gebruik van de normale dosering kan uiteindelijk leiden tot leverschade.[18][19][20]

Behandeling overdosering

Een overdosis paracetamol kan, indien er tijdig (binnen acht uur) wordt ingegrepen, door een arts behandeld worden met acetylcysteïne (Lysomucil, Fluimucil). De N-acetylcysteïne maakt de gevormde, schadelijke paracetamolmetaboliet N-acetylparabenzochinonimine (NAPQI) onschadelijk door ermee te reageren. Deze metaboliet is verantwoordelijk voor hepatotoxiciteit (leververgiftiging). In normale omstandigheden wordt het NAPQI opgevangen (geconjugeerd) door glutathion, maar bij overdosering raakt dit systeem verzadigd en zal het NAPQI zich vrij opstapelen. Behandeling met acetylcysteïne verzorgt dan een aanvulling van de glutathionvoorraad, zodat een overdosis aan NAPQI alsnog opgevangen kan worden. Geactiveerde kool gecombineerd met het laxeermiddel natriumsulfaat vermindert de opname van paracetamol in het lichaam, maar is enkel van nut wanneer het binnen vier tot zes uur na inname gegeven wordt. Wanneer de patiënt binnen twee uur behandeld wordt, is maagspoelen ook nog een goede remedie.[21][22] Het zorgt ervoor dat het nog aanwezige paracetamol in de maag en darmen zo snel mogelijk het lichaam verlaat, waardoor er niet nog meer paracetamol opgenomen kan worden.

Gespreide overdosis

Regelmatig een enigszins te hoge dosis, of langdurig de maximale dosis paracetamol gebruiken kan leiden tot een 'gemaskeerde' overdosis die in het bloed niet aantoonbaar is. Het risico dat leverschade zich hierdoor langzaam opbouwt is groot, zodat behandeling dringend geboden is. Doordat dit minder eenvoudig is vast te stellen dan bij een eenmalige overdosis is de kans op overlijden mogelijk zelfs groter.[23]

Preparaten

Paracetamol is in verschillende toedieningsvormen, al dan niet in combinatie met een ander middel, beschikbaar. De orale vormen zijn in de meeste landen zonder recept te krijgen, vaak ook in de supermarkt.

  • tablet, merkloos of als Panadol, Dafalgan[24]
  • zetpil, merkloos, verschillende fabrikanten
  • drank, merkloos of als Daro voor kinderen
  • 'smelttablet', smelttabletten 'Roter', Dafalgan odis
  • poeder, Daro hoofdpijnpoeder, Lemsip
  • intraveneus, Perfalgan, Perfusalgan, Paracetamol EG
  • bruistablet, Dafalgan

Een voordeel van zetpillen is dat ze ook gebruikt kunnen worden als de patiënt misselijk is of moet braken en in geval van slikproblemen.

Combinaties met andere middelen.

Er zijn aanwijzingen dat paracetamol in combinatie met cafeïne sneller en langer werkt.[25]

Het toevoegen van codeïne aan paracetamol vergroot het therapeutisch effect (pijnstilling) slechts in geringe mate. Bij incidenteel gebruik is het voordeel dus gering, in geval van langdurig gebruik zijn de nadelen waarschijnlijk groter dan de voordelen; het ontstaan van tolerantie en misbruik (verslaving).[26]

Combinaties van pijnstillers (anders dan de combinatie met cafeïne of codeïne) worden bij de behandeling van chronische pijn, onder toezicht van een arts, veelvuldig toegepast. Voor de thuisgebruiker valt gebruik hiervan af te raden.[27][28]

Zie ook


Noten

  1. ↑ Het laatste advies van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen voor zwangere vrouwen uit 2017 luidt als volgt: "Gebruik paracetamol alleen als het echt nodig is, zo kort mogelijk en in de laagst mogelijke dosering." en "Paracetamol is het middel van voorkeur bij koorts en pijn tijdens de zwangerschap."[14]

Bronnen

  1. ↑ Granberg RA, Rasmuson AC (1999). Solubility of paracetamol in pure solvents. Journal of Chemical & Engineering Data 44 (6): 1391–95. DOI: 10.1021/je990124v.
  2. ↑ (en) Acetaminophen. The American Society of Health-System Pharmacists. Gearchiveerd op 5 June 2016. Geraadpleegd op 29 november 2019.
  3. ↑ (en) Hochhauser, Daniel (2014). Cancer and its Management. John Wiley & Sons, p. 119. ISBN 9781118468715. Gearchiveerd op 14 augustus 2021.
  4. ↑ (en) Russell FM, Shann F, Curtis N, Mulholland K (2003). Evidence on the use of paracetamol in febrile children. Bulletin of the World Health Organization 81 (5): 367–72. PMID 12856055. PMC 2572451.
  5. ↑ World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019. World Health Organization (2019). Gearchiveerd op 21 oktober 2021.
  6. ↑ (en) Morse HN (Januar–Juni 1878). Ueber eine neue Darstellungsmethode der Acetylamidophenole. Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft 11 (1): 232–233. DOI: 10.1002/cber.18780110151.
  7. ↑ (de) Von Mering J. (1893). Beiträge zur Kenntnis der Antipyretica. Ther Monatsch. 7:577–587.
  8. ↑ Paracetamol: een wolf in schaapskleren
  9. ↑ a b (en) Insel PA. Analgesic, antipyretics and anti-inflammatory agents: drugs employed in treatment of rheumatic arthritis and gout., in (en) The Pharmacological Basis of Therapeutics 8th edition. Mcgraw-Hill. DOI:10.1016/0165-6147(90)90055-D (1990), 695-697. ISBN 978-0080402963. Geraadpleegd op 7 juli 2008.
  10. ↑ Paracetamol veel gebruikt, weinig efficiënt
  11. ↑ a b Paracetamol. Academisch Pijn Centrum Nijmegen. Geraadpleegd op 19 december 2023.
  12. ↑ (en) Pickering G, Estève V, Loriot M-A, Eschalier A, Dubray C (juli 2008). Acetaminophen reinforces descending inhibitory pain pathways. Clin Pharmacol Ther 84 (1): 47-51. ISSN: 0009-9236. PMID 17957182. DOI: 10.1038/sj.clpt.6100403.
  13. ↑ (en) Doherty M1, Hawkey C, Goulder M, Gibb I, Hill N, Aspley S, Reader S (2011). A randomised controlled trial of ibuprofen, paracetamol or a combination tablet of ibuprofen/paracetamol in community-derived people with knee pain. Ann Rheum Dis 2011;70:1534-1541 doi:10.1136/ard.2011.154047 70 (9): 1534-1541. ISSN: 0003-4967. PMID 21804100. DOI: 10.1136/ard.2011.154047. Dit is een open access artikel.
  14. ↑ Ongewijzigd advies gebruik paracetamol bij zwangerschap. Cbg-meb.nl. Gearchiveerd op 5 december 2019. Geraadpleegd op 05 december 2019.
  15. ↑ Paracetamol en ADHD. Zobegaafd.nl. Gearchiveerd op 27 januari 2021. Geraadpleegd op 05 december 2019.
  16. ↑ (en) Bessems JG, Vermeulen NP (2001). Paracetamol (acetaminophen)-induced toxicity: Molecular and biochemical mechanisms, analogues and protective approaches. Crit Rev Toxicol 31 (1): 55-138. ISSN: 1040-8444. PMID 11215692. DOI: 10.1080/20014091111677.
  17. ↑ (en) Shayiq RM, Roberts DW, Rothstein K, Snawder JE, Benson W, Ma X, Black M (februari 1999). Repeat exposure to incremental doses of acetaminophen provides protection against acetaminophen-induced lethality in mice: An explanation for high acetaminophen dosage in humans without hepatic injury. Hepatology 29 (2): 451-63. ISSN: 0270-9139. PMID 9918922. DOI: 10.1002/hep.510290241. Geraadpleegd op 18 april 2016.
  18. ↑ (en) Rumack BH, Matthew H (juni 1975). Acetaminophen poisoning and toxicity. Pediatrics 55 (6): 871-6. ISSN: 0031-4005. PMID 1134886.
  19. ↑ (en) Kaplowitz N (juli 2004). Acetaminophen hepatoxicity: what do we know, what don't we know, and what do we do next?. Hepatology 40 (1): 23-26. ISSN: 0270-9139. PMID 15239082.
  20. ↑ (en) Roberts, Michelle, Paracetamol warning: 'Slightly too much can cause overdose'. BBC (23 november 2011). Gearchiveerd op 29 maart 2014. Geraadpleegd op 18 april 2016.
  21. ↑ (1999). Position statement and practice guidelines on the use of multi-dose activated charcoal in the treatment of acute poisoning. American Academy of Clinical Toxicology; European Association of Poisons Centres and Clinical Toxicologists. J Toxicol Clin Toxicol 37 (6): 731-51. ISSN: 0731-3810. PMID 10584586.
  22. ↑ (en) Brok J1, Buckley N, Gluud C (19 april 2006). Interventions for paracetamol (acetaminophen) overdose. Cochrane Database Syst Rev (2): CD003328. ISSN: 1361-6137. PMID 16625578. DOI: 10.1002/14651858.CD003328.pub2.
  23. ↑ van de Streek, Jenneke, Gespreide overdosis paracetamol moeilijk aantoonbaar maar gevaarlijk. MedNet (24 november 2011). Gearchiveerd op 2 december 2011. Geraadpleegd op 25 november 2011.
  24. ↑ Samenwerkende Apothekers, Bijsluiter: informatie voor de gebruiker - Paracetamol 500 mg tabletten Samenwerkende Apothekers RVG 12253 (pdf) (augustus 2015). Gearchiveerd op 9 september 2015. Geraadpleegd op 19 april 2016.
  25. ↑ (en) Renner B, Clarke G, Grattan T, Beisel A, Mueller C, Werner U, Kobal G, Brune K (juni 2007). Coffeine accelerates absorption and enhances the analgesic effect of acetaminophen (pdf). Clin Pharmacol 47 (6): 715-26. ISSN: 0091-2700. PMID 17442681. DOI: 10.1177/0091270007299762. Gearchiveerd van origineel op 19 april 2016. Geraadpleegd op 19 april 2016.
  26. ↑ (no) Helland A, Spigset O, Slørdal L (26 augustus 2004). Problem forte – er kombinasjonen paracetamol og kodein rasjonell? [Problem forte--is paracetamol-codeine combination rational?]. Tidsskr Nor Laegeforen 124 (16): 2084-7. ISSN: 0029-2001. PMID 15334119.
  27. ↑ (de) Transparenz-Telegramm, Berlijn 1979, pp 250.
  28. ↑ campusblogNL, Chronische migraine dankzij paracetamol. YouTube (28 oktober 2011). Gearchiveerd op 23 juli 2013. Geraadpleegd op 19 april 2016.

Externe links

  •  Bijsluiter van paracetamol
  • (en) Gegevens van paracetamol in de GESTIS-stoffendatabank van het IFA
Mediabestanden
Zie de categorie Paracetamol van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.